پاسخ قرآن
در قرآن کریم، اصول و قواعدی برای ارتباط با دیگران ذکر شده است که شامل رفتار با دوستان و دشمنان نیز میباشد. ارتباطات انسانی یکی از جنبههای کلیدی زندگی اجتماعی انسانها است و قرآن با ارائهی راهکارها و راهنماییهایی در این زمینه، به مؤمنان فرصت میدهد تا با دیگران به بهترین شکل ممکن تعامل داشته باشند. در این مقاله به بررسی نحوهی رفتار با دوستان و دشمنان در قرآن کریم و سنت پیامبر اکرم (ص) خواهیم پرداخت و تأکید بر اهمیت صلح و عدل در روابط انسانی را مورد توجه قرار خواهیم داد. ### رفتار با دوستان دوستی یکی از پایههای ارتباط اجتماعی است و در قرآن کریم بر اهمیت حسن رفتار با دوستان تأکید شده است. یکی از اصول اساسی در روابط دوستانه، کمک به یکدیگر و حمایت از دوستان است. قرآن کریم در آیهای میفرماید: "و تعاونوا علی البر و التقوی" (مائده، آیه 2)؛ یعنی "با یکدیگر در نیکی و پرهیزکاری همکاری کنید". این آیه به ما آموزش میدهد که در ارتباطات دوستانه باید به یکدیگر کمک کنیم و در امور نیکو دست یاری به یکدیگر دراز کنیم. از دیگر آموزههای قرآن در این زمینه، صبر و درک یکدیگر است. دوستان واقعی باید یکدیگر را در سختیها و مشکلات زندگی حمایت کنند و در زمانهای خوشی نیز به یکدیگر شادی ببخشند. همچنین آیتالله جوادی آملی در تفسیر آیات قرآنی به این نکته اشاره میکنند که دوستی واقعی در عشق و محبت، در صمیمیت و درک یکدیگر نهفته است. وجود این ویژگیها در دوستیها به جزئی جداییناپذیر از روابط انسانی بدل میشود. ### رفتار با دشمنان حال که اصول رفتار با دوستان را بررسی کردیم، به موضوع مهم رفتار با دشمنان میپردازیم. در قرآن کریم بر عدم زشتی و فریبکاری در مواجهه با دشمنان تأکید شده است. یک مؤمن باید متعهد به اصول اخلاقی حتی در شرایط دشوار و علیه دشمنان خود باشد. این بدان معنا نیست که باید به دشمنان ظلم کرد یا به یکدیگر آسیب رساند. بلکه باید با عدالت و انصاف رفتار کرد. خداوند در سوره مائدۀ آیه 8 میفرماید: "یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا کُونُوا قَوّامینَ بِالْقِسْطِ شُهَداءَ لِلَّهِ"؛ به مؤمنان دستور داده میشود که در قضاوتها با قسط و عدل رفتار کنند و حتی به نفع دشمنان نیز انصاف را رعایت نمایند. این آیه به ما یادآوری میکند که هیچ بحثی از کینه و نفرت تغییر نمیکند و اصل عدالت میبایست همواره مد نظر قرار گیرد. ### فضیلت کمک به دیگران کمک به دیگران به ویژه در شرایط سخت، به عنوان یک عمل نیک در قرآن کریم تأکید شده است. در قرآن، کمک به دیگران نه تنها به عنوان یک عمل انساندوستانه، بلکه به عنوان یک وظیفه دینی و اخلاقی نیز مورد توجه قرار گرفته است. از این رو، خداوند مؤمنان را ترغیب میکند که در شرایط سخت، حتی به دشمنان نیز کمک کنند. در این زمینه، قرآن کریم میفرماید: "إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیکُمْ" (حجرات، آیه 10)؛ این آیه بر ضرورت صلح و همبستگی در جامعه تأکید دارد و بیانگر آن است که باید در مشکلات به یکدیگر کمک کنیم. در مواردی که دشمنی شکل گرفته و مشکلات شدید در روابط انسانی به وجود آمده است، باید از گوهرهای انسانیتی خود استفاده کنیم. قرآن کریم در سوره انفال آیه 61 میفرماید: "وَ إِن جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَهَا"؛ این آیه بر اهمیت صلح و آشتی تأکید میکند. اگر دشمنان به صلح تمایل داشته باشند، مؤمنان نیز باید با آغوش باز به این تمایل پاسخ دهند و به دنبال ایجاد صلح و دوستی باشند. ### شرایطی که کمک به دشمن واجب است به طور کلی، کمک به دشمن در شرایط خاص ممکن است ضروری تلقی شود. به عنوان مثال، اگر یک دشمن در شرایطی تحت فشار یا ظلم قرار گرفته باشد، باید به او کمک کنیم. این عمل نه تنها به تقویت احساس انساندوستی در فرد کمک میکند بلکه به پیشبرد اهداف والای انسانی نیز یاری میرساند. در این موارد، انسان باید حرکتهایی انجام دهد که به نیکی و اصلاح وضعیت کمک کند و از نفس خزیدن بر کینه نسبت به دشمن خودداري کند. ### نتیجهگیری در نهایت، میتوانیم نتیجهگیری کنیم که رفتار با دوستان و دشمنان در قرآن کریم به شیوهای بسیار مدبرانه و متعادل مطرح شده است. اصول کلی در این آموزهها شامل احترام به حق و عدل است و مؤمنان باید در ارتباطات خود به این ارزشها پایبند باشند. آیات قرآن مجموعهای از راهکارها را ارائه میدهد که با رعایت آنها میتوانیم روابط انسانی ساده و سالم و هماهنگی را در جامعه برقرار کنیم. در دنیای امروز که تنشها و اختلافات اجتماعی به شدت زیاد شدهاند، توجه به آموزههای قرآن و سیرهی پیامبر اکرم (ص) میتواند گامی مؤثر برای حفظ صلح و دوستی در میان انسانها باشد.
آیات مرتبط
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ لِلَّهِ شُهَدَاءَ بِالْقِسْطِ وَلا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَى أَلَّا تَعْدِلُوا ۚ ا عدلوا هو أقرب للتقوى ۚ واتقوا الله إن الله خَبِيرٌۭ بِمَا تَعْمَلُونَ
ای کسانی که ایمان آوردهاید، برای خدا قیام کنید و به عدالت گواهی دهید و نگذارید دشمنی قومی شما را بر این وا دارد که عدالت نکنید. به عدالت رفتار کنید که به تقوا نزدیکتر است و از الله بترسید؛ زیرا الله به آنچه انجام میدهید آگاه است.
مائده : 8
وَإِن جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَهَا وَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ ۚ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ
و اگر به صلح گرایش پیدا کنند، تو نیز به آن گرایش پیدا کن و بر خدا توکل کن که او شنوا و دانا است.
انفال : 61
داستانی دلنشین
روزی مردی به نام حسن با دشمن خود روبرو شد. او از حسن خواست که در برابر فشارهای مالی کمکی به او کند. حسن در ابتدا تردید داشت، اما بعد از یادآوری روایتهایی از قرآن، تصمیم گرفت به او کمک کند. او به سادگی به این فکر کرد که شاید این کار به بهبود رابطهها کمک کند. حسن به دشمنش کمک کرد و با این عملش، احساس آرامش و رضایت داخلی پیدا کرد. این نشان داد که حتی در دل خصومتها، روح انسان میتواند به سمت محبت و بخشش گرایش پیدا کند.