پاسخ قرآن
دوری از خودخواهی یکی از موضوعات مهم در قرآن کریم است. این موضوع در فرهنگ اسلامی و اخلاقیات مسلمانان نقش بسیار کلیدی دارد. خودخواهی، به عنوان یک ویژگی منفی، نه تنها میتواند مانع از ارتباطات انسانی مناسب شود، بلکه پیامدهای منفی بسیاری را در زندگی فردی و اجتماعی افراد به همراه دارد. در قرآن کریم، نصیحتهای مختلفی برای دوری از خودخواهی و توجه به دیگران وجود دارد که میتواند الگوی مناسبی برای آدمیان باشد. یکی از آیات مهم که به این موضوع میپردازد، آیه 159 سوره آلعمران است. در این آیه آمده است: "فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ ۖ وَلَو كُنتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ". در این آیه، خداوند به پیامبر (ص) تأکید میکند که رحمت و محبت نسبت به مردم از الزامات بسیار مهم است. اگر پیامبر (ص) با سختدلی و خشونت برخورد میکرد، مردم از او دور میشدند. بنابراین، این آیه بر اهمیت نرمی و ارتباط محبتآمیز با دیگران دلالت دارد. از سوی دیگر، در سوره حشر آیه 9 خداوند مردم مؤمن را به حمایت از همدیگر و توجه به نیازهای یکدیگر دعوت میکند. این موضوع بیانگر این است که یکی از وظایف مؤمنان، توجه به نیازهای دیگران و همبستگی با آنان است. در واقع، نشانههایی از ایمان و تقوا، حمایت و یاری رساندن به دیگران، خصوصاً به مستضعفان و نیازمندان، است. این نکته نشاندهنده آن است که هرچه انسان خودخواهی را کنار بگذارد و در خدمت به دیگران باشد، به مراتب به رضای خدا نزدیکتر خواهد شد. در تاریخ اسلام، پیامبر اکرم (ص) نمونهای برجسته از دوری از خودخواهی و توجه به دیگران هستند. ایشان همواره در خدمت به مستمندان و یاری رسانی به دیگران تلاش میکردند. این نوع رفتار نه تنها نشاندهنده شخصیت والای ایشان بود، بلکه الگویی برای مسلمانان در طول تاریخ باقی گذاشت. ویزهگیهای شخصیتی پیامبر اکرم (ص) همواره به عنوان یک الگو برای مؤمنان مطرح شده و در زیادی از رفتارهای اجتماعی مسلمانان تأثیرگذار بوده است. بعلاوه، خودخواهی میتواند به آسیبهای جدی در روابط خانوادگی و اجتماعی منجر شود. در یک خانواده، اگر یک فرد در پی خودخواهی باشد، ممکن است به تهدیدی برای سلامت عاطفی خانواده تبدیل شود. مثلاً اگر یکی از اعضای خانواده فقط به نیازهای خود فکر کند و از نیازهای دیگر اعضا غافل شود، این امر میتواند منجر به تنازع و اختلافات شدید در خانواده شود. همچنین در جامعه، خودخواهی میتواند باعث بروز مشکلات اجتماعی و اقتصادی شود. وقتی افراد فقط به منافع شخصی خود فکر کنند و از مسئولیتهای اجتماعی خود غافل شوند، این امر میتواند به نارضایتیهای عمومی و خدشهدار شدن روابط اجتماعی منجر شود. در حقیقت، خودخواهی میتواند فضای همزیستی مسالمتآمیز را تضعیف کند و روابط افراد با یکدیگر را به چالش بکشد. برای مقابله با خودخواهی، بهترین راهکار ادامه دادن به کارهای نیک و تلاش برای تحقق محبت و خوبی نسبت به دیگران است. باید همواره از خود بپرسیم که چگونه میتوانیم به دیگران کمک کنیم و در این مسیر به یاد آیات قرآن و تعلیمات پیامبر (ص) باشیم. به عنوان مثال، میتوانیم با کمک به نیازمندان، شرکت در فعالیتهای خیریه، و حمایت از مستضعفان، گامهای مثبتی در راستای کاهش خودخواهی برداریم. در نتیجه، دوری از خودخواهی یک اصل اساسی در زندگی اسلامی به شمار میآید که همواره بر رفتار و کردار مسلمانان تأثیرگذار بوده است. از جمله تأکيدات قرآن و الگوهای رفتاری پیامبر اسلام (ص) که به انسانها یادآوری میکند که چگونه باید با یکدیگر رفتار کنند و به نیازهای یکدیگر توجه نمایند. با پیروی از این آموزهها، میتوانیم به یک جامعه سالمتر و همبستگی بهتری دست یابیم.
آیات مرتبط
فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ ۖ وَلَو كُنتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ
پس به رحمت الهی، با آنان نرم بودی و اگر تندخو و سختدل بودی، از دور و برت متفرق میشدند.
آل عمران : 159
وَالَّذِينَ تَبَوَّأُوا الدَّارَ وَالإِيمَانَ مِن قَبْلِهِمْ يُحِبُّونَ مَن هَاجَرَ إِلَيْهِمْ وَلَا يَجِدُونَ فِي صُدُورِهِمْ حَاجَةً مِّمَّا أُوتُوا وَيُؤثِرُونَ عَلَى أَنفُسِهِمْ وَلَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ ۚ وَمَن يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولَـٰئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ
و کسانی که پیش از مهاجران، در مکان و ایمان جا گرفتهاند، کسانی را که به سوی ایشان مهاجرت کردهاند، دوست میدارند و در دلهایشان نسبت به آنچه به آنان داده شده، هیچ نیازی احساس نمیکنند و دیگران را بر خودشان ترجیح میدهند، هرچند خودشان به فقر و نیاز مبتلا باشند. و هر کس از بخل نفس خود نگهداری کند، ایشان رستگارند.
حشر : 9
داستانی دلنشین
روزی مردی به نام حسن در دلش غم فراوانی احساس میکرد. او همیشه وابسته به خودش بود و فکر میکرد که همه چیز را خودش باید انجام دهد. اما روزی، در راه برگشت به خانه، به یک پیرمرد برخورد کرد که نیاز به کمک داشت. حسن برای نخستین بار تصمیم گرفت که به جای خودخواهی به دیگران کمک کند. او پیرمرد را به خانهاش برد و از او پذیرایی کرد. پس از آن روز، احساس کرد که زندگیاش رنگ و بوی جدیدی به خود گرفته و دیگر نه تنها از خود فاصله گرفت، بلکه دوستان و نزدیکانش نیز به او نزدیک شدند.