چگونه با تکبر مبارزه کنم؟

در قرآن کریم، مسأله تکبر و مبارزه با آن به وضوح در آیات مختلف اشاره شده است. یکی از مهم‌ترین آیات مربوط به این موضوع در سوره لقمان، آیه 18 آمده است که می‌فرماید: "وَلَا تُصَعِّرْ خَدَّكَ لِلنَّاسِ وَلَا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحًا ۚ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ". تکبر به معنای بزرگ‌نمایی و خود را برتر از دیگران دانستن است. این آیه به صراحت به ناپسندی تکبر اشاره می‌کند و نشان می‌دهد که این رفتار نه تنها روح فرد را آلوده می‌کند بلکه موجب انزجار خداوند نیز می‌گردد. هنگامی که انسان به خود و موقعیت خویش می‌بالد، در واقع از رحمت خداوند دور می‌شود و به نوعی با خداوند به مخالفت می‌پردازد. کلمات "مختال" و "فخور" به وضوح نشان‌دهنده تعابیر و ویژگی‌های کسانی است که خود را نسبت به دیگران برتر می‌دانند و سعی در فخر فروشی دارند. به همین دلیل، قرآن صراحتاً این نوع رفتار را ناپسند می‌داند. از طرفی، سوره نور آیه 19 نیز می‌فرماید: "إِنَّ الَّذِينَ يُحِبُّونَ أَن تَشِيعَ الفَاحِشَةُ فِي الَّذِينَ آمَنُوا لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ فِي الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ ۗ وَقَدْ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّكُمْ تَتُوبُونَ إِلَيْهِ وَيُرسلَكُمْ فَوَجَّهُوا إِلَيْهِ وَتُوبُوا إِلَيْهِ". در این آیه به نکوهش رفتارهای ناشایست و خیره‌سری اشاره شده و تأکید می‌شود که انسان باید خود را متواضعانه در برابر خدا و بندگانش قرار دهد. یکی از مسائل مهمی که در این زمینه باید مدنظر قرار گیرد، یادآوری این نکته است که به جای افراط در خودبینی و فخر فروشی، باید روحیه تواضع و فروتنی را در خود پرورش دهیم. امروزه در جامعه ما، تکبر و فخر فروشی به طور گسترده‌ای مشاهده می‌شود. این رفتار نه تنها به تضعیف روابط اجتماعی منجر می‌شود، بلکه به تخریب روح و روان فرد نیز آسیب می‌زند. تشویق به تواضع و افتادگی، علاوه بر این که از دیدگاه دینی مورد توجه قرار گرفته، به شکل‌های مختلفی در تربیت اجتماعی ما نیز جای دارد. باید به یاد داشته باشیم که انسان‌ها در نهاد خود برابر هستند و هیچ کس را نمی‌توان برتر از دیگری دانست. با در نظر گرفتن مفهوم تکبر، یکی از تکنیک‌های مؤثر برای ریشه‌کن کردن آن، یادآوری روز قیامت و ناپایداری دنیا است. در سوره زمر، آیه 67 می‌فرماید: "وَإِذَا نُفِخَ فِي الصُّورِ فَلا أَنسَبُ إِلَّا مِنَ اللَّهِ". این آیه نشان می‌دهد که بزرگی و برتری تنها در نزد خداوند است و برتری دنیوی در نهایت بی‌ارزش و موقتی است. بنابراین، توجه به این نکته که برتری واقعی تنها در نزد خداوند است، می‌تواند کمک‌کننده باشد. یکی از بهترین روش‌ها برای مقابله با تکبر، تزکیه نفس و پرورش روحانی است. در این راستا، فرد می‌تواند با انجام اعمال صالح و عبادت‌های خالصانه، خود را از این صفت ناپسند پاک کند. در عرفات نه تنها با عبادت، بلکه با یادآوری این موارد، می‌توانیم بر داریم خود را تزکیه کنیم و از تکبر جلوگیری کنیم. پرهیز از محیط‌های پر زرق و برق که باعث فخر فروشی انسان‌ها می‌شود، نیز می‌تواند در این زمینه مؤثر باشد. به طور کلی، باید به این نکته توجه داشت که تکبر را می‌توان با تقویت ایمان و توکل به خداوند از بین برد. در این راستا، سجده و تضرع به درگاه الهی، به انسان یادآوری می‌کند که همواره در برابر خالق خود قرار دارد و باید فروتنی را در زندگی خود سرلوحه قرار دهد. همچنین، تلاش برای خدمت به دیگران و کمک به نیازمندان نیز می‌تواند محیط را برای دوری از تکبر فراهم سازد. در نهایت، تربیت فرزندان در راستای توجه به تواضع و پرهیز از تکبر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. آموزش مواردی چون احترام به دیگران، پذیرش نظرات مختلف و خود را برتر ندانستن در تربیت فرزندان، به رشد اجتماعی و شخصیت درست آنها کمک می‌کند. تنها در سایه فروتنی می‌توان به زندگی معنادار و خدمتی به بشریت پرداخت. در خاتمه، شناساندن عیوب نفس و ضعف‌های انسانی در اثر فخر و تکبر به جوانان و تشویق آنان به تواضع و احترام به دیگران، می‌تواند به بهبود روابط اجتماعی و تقویت روحیه همکاری در جامعه منجر شود. به همین منظور، قرآن به عنوان یک کتاب راهنما، همواره به متعال ساختن روح انسانی و دوری از تکبر تأکید دارد.