پاسخ قرآن
غیبت یکی از رفتارهایی است که نه تنها در قرآن، بلکه در بسیاری از آموزههای دینی ناپسند شمرده شده است. در جوامع انسانی، غیبت به معنای ابراز نظرات منفی و انتقادی درباره افراد دیگر در غیاب آنان است و این عمل به دلایل مختلف میتواند به آسیبها و عواقب جدی منجر شود. برای درک عمیقتر این موضوع، ابتدا باید مفهوم غیبت را به طور کامل شناخت و سپس به تبعات و پیامدهای آن در جهت نادیدهگرفتن عیوب دیگران و بهتر زندگی کردن پی برد. مفهوم غیبت در فرهنگ اسلامی به معنای بیان عیوب و زشتیهای دیگران است. به عبارتی، غیبت یعنی سخن گفتن درباره دیگری به گونهای که فاشکردن عیوب و نواقص او باشد. در حقیقت، این عمل میتواند به سادگی در محافل اجتماعی، خانوادگی یا حتی در محیطهای کاری اتفاق بیفتد و آسیبهای جدی را به روابط انسانی وارد کند. در سوره حجرات آیه 12، خداوند ما را از گمانهای بد برحذر میدارد و به ما توصیه میکند که از افکار منفی پرهیز کنیم. در این آیه آمده است: "ای کسانی که ایمان آوردهاید، از بسیاری از گمانها بپرهیزید، زیرا برخی از گمانها گناه هستند." این نکته حائز اهمیت است که تمام ما به عنوان انسانهایی که به دنبال بهبود روابط اجتماعی و تقویت همبستگی هستیم، باید بتوانیم افکار مثبت و حسن ظن را در خود تقویت کنیم. نکته دیگری که باید به آن توجه کنیم این است که احتیاط در اظهارات خود یکی از کلیدیترین شیوهها برای دوری از غیبت است. در سوره اسراء آیه 53، خداوند به ما یادآوری میکند: "و به بندگانم بگو که سخنی نیکو بگویند." بالاترین هدف در سخنگفتن باید ارتقای محبت و همدلی باشد. این بدان معناست که کلمات و عمل ما باید مبتنی بر محبت و همکاری باشند و نه از روی اتهام و بیاحترامی. یکی از روشهای مؤثر برای فاصلهگرفتن از غیبت، انتخاب دوستان و همنشینی با افرادی است که به این موضوع اهمیت میدهند. اگر در جمع افرادی باشیم که هزینهکردن وقت خود برای غیبت و شایعهپراکنی را ندارند، به سرعت میتوانیم محیط مثبت و پربار را برای خود و دیگران ایجاد کنیم. افرادی که تمرکز بیشتری بر روی حقیقت و برقراری ارتباط سازنده دارند، مسلماً تأثیر بهتری بر روی زندگی ما خواهند داشت. تحقیقاتی که در زمینه غیبت و اثرات آن بر روی روح و روان انسانها انجام شده، نشان میدهد که غیبت نه تنها بر روی خود فرد غیبتکننده اثرات منفی میگذارد بلکه فرد مورد غیبت را نیز تحت تأثیر قرار میدهد. بیاحترامی به دیگران، موجب تخریب اعتبار اجتماعی آنان و در نهایت ناپایداری روابط انسانی میشود. غیبت در نهایت ممکن است به تفرقه، نارضایتی و دوری بین انسانها منجر شود. غیبت به شکلی میتواند ریشه در نارساییهای شخصی داشته باشد. برخی افراد با ابراز نظر درباره دیگران، احساس برتری و خودخواهی میکنند و این خودبزرگبینی به خود ایجاد زخمهایی عمیق میکند. برای این منظور، ما بهعنوان مسلمانان باید همواره بر این نکته تأکید کنیم که خود را در جایگاه شخص دیگری قرار دهیم و خود را بهجای او بگذاریم و تصور کنیم که اگر دیگری درباره ما چنین صحبت کند، چه احساسی خواهیم داشت. در نتیجه، برای دوری از غیبت، سه اقدام اساسی وجود دارد: 1. حسن ظن به دیگران داشته باشیم، یعنی به خوبیها و توانمندیهای سایرین توجه کنیم و در عوض به نقاط ضعف آنان تمرکز نکنیم. 2. از صحبت کردن درباره دیگران پرهیز کنیم و به جای غیبت، تلاش کنیم به آرامی در مورد موضوعات مثبت بحث کنیم. 3. برای ایجاد تغییرات مثبت در خود تلاش کنیم و با خودمان بررسی کنیم که آیا واقعاً باید آنچه را که درباره دیگران میگوییم، بگوییم یا خیر. دقت کنید که ارتباط با خدا و پرهیز از گناه، یکی از مهمترین راههای حفظ آرامش در زندگی است. با تقویت ایمان و ارتباط نزدیک با خداوند، میتوانیم در برابر افکار منفی و تحریکات آنها مقاومت کنیم و هر روز به سمت بهبود شخصیت و عمل خود حرکت کنیم. در نهایت، غیبت نه تنها یک گناه معنوی است، بلکه آسیبهای روانی و اجتماعی نیز به همراه دارد. برای پیشگیری از این رفتار، نخستین قدم شناخت و آگاهی از مفهوم آن است و سپس ایجاد تغییراتی مثبت در عادات گفتاری و فکری خود. با ساختن یک جامعه سالم و محترم میتوانیم به همدیگر کمک کنیم و روابط مثبتتری داشته باشیم.
آیات مرتبط
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِّنَ الظَّنِّ ۚ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ ۚ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا يَغْتَب بَّعْضُكُمْ بَعْضًا.
ای کسانی که ایمان آوردهاید، از بسیاری از گمانها بپرهیزید؛ زیرا برخی از گمانها گناهاند. و تجسس نکنید و غیبت بعضی از شما بر بعضی دیگر نکنید.
حجرات : 12
وَقُل لِّعِبَادِي يَقُولُوا الَّتِي هِيَ أَحْسَنُ ۚ إِنَّ الشَّيْطَانَ يَنزَعُ بَيْنَهُمْ ۚ إِنَّ الشَّيْطَانَ كَانَ لِلْإِنْسَانِ خَلاَّمًا.
و به بندگانم بگو که خوبترین سخن را بگویند، که شیطان در میان آنان فتنه میافکند. بیگمان، شیطان برای انسان دشمنی آشکار است.
اسراء : 53
داستانی دلنشین
روزی شخصی به نام احمد، در جمع دوستانش نشسته بود. آنها موضوعاتی را درباره دیگران مورد بحث قرار میدادند و احمد ناگهان متوجه شد که غیبت در حال رخ دادن است. او تصمیم گرفت که به دوستانش بگوید که بهتر است درباره خوبیها و موفقیتهای یکدیگر صحبت کنند تا انرژی مثبت در جمع پخش شود. پس از آن، دوستانش نیز به این نکته پی بردند و بحثها به سمت نکات مثبت و حمایتی تغییر کرد.