پاسخ قرآن
تواضع یکی از ویژگیهای بارز مؤمنان در قرآن کریم است. در واقع، خداوند در آیات مختلف به اهمیت و ارزش تواضع اشاره کرده و آن را نشانهای از ایمان حقیقی قرار داده است. تواضع به عنوان یک فضیلت اخلاقی در متون دینی بهخصوص در قرآن و سنت نبوی اهمیت ویژهای دارد. مفهوم تواضع به معنای فرود آمدن از مقام و عدم تکبر و خودبزرگبینی است و نشان میدهد که انسان چقدر خود را در برابر خدا و دیگران کوچک میبیند. قرآن در آیه 63 سوره فرقان میفرماید: "و عباد الرحمن الذين يمشون على الأرض هوناً و إذا خاطبهم الجاهلون قالوا سلاماً"؛ یعنی بندگان رحمان، کسانی هستند که با وقار و آرامش بر روی زمین راه میروند و وقتی جاهلان با آنها سخن میگویند، میگویند "سلام". این آیه به وضوح نشان میدهد که مؤمن واقعی باید از خود تواضع و حلم نشان دهد. این رفتار نه تنها به فرد مؤمن بلکه به جامعه نیز حیات میبخشد و رابطهای مبتنی بر احترام و محبت را میان افراد برقرار میکند. همچنین، در سوره حجرات، آیه 11 میخوانیم: "يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا يَسْخَرْ قَوْمٌ مِّن قَوْمٍ عَسَى أَن يَكُونُوا خَيْرًا مِّنْهُمْ" که به ما میآموزد نباید به دیگران توهین کنیم و به آنها با دیده احترام بنگریم. در واقع، خداوند در این آیه ما را ملزم به حفظ حرمت دیگران و احترام به همه انسانها میکند. این مسئله نه تنها نشانه تواضع است بلکه میتواند موجب برقراری روابط سالم و معنادار بین افراد جامعه شود. تواضع در پیشگاه خداوند نیز در سوره مومنون، آیه 60 روشن شده است: "و الذين هم من خشية ربهم مشفقون"؛ یعنی کسانی که از ترس پروردگارشان، از رحمت و عذاب او هراسان هستند. این آیه نشان میدهد که تواضع واقعی از درک عظمت و بزرگی خداوند سرچشمه میگیرد. وقتی انسان به عظمت خداوند پی ببرد، تواضع را در پیشگاه او احساس میکند و این احساس موجب میشود تا رفتار خود را اصلاح کرده و در زندگی روزمره به اهل تواضع و ادب تبدیل شود. در اسلام، تواضع نه تنها در روابط با دیگران بلکه در ارتباط با خداوند نیز بسیار ارزشمند و مورد تأکید است. حضرت علی (ع) در این زمینه فرمودند: "تواضع، نشانه خردمندی و فهم انسان است". این به این معناست که هرچه انسان درک بیشتر و عمیقتری از واقعیت وجود خود و جایگاهش در برابر پروردگار داشته باشد، به تواضع بیشتری دست خواهد یافت. توجه به این نکته حائز اهمیت است که تواضع باید در عمل قابل مشاهده باشد. به بیان دیگر، انسان مؤمن باید در تمام جوانب زندگی، از جمله اخلاق و تعاملات اجتماعی، تواضع خود را به نمایش بگذارد. این امر در رفتارهای روزمره از جمله در احوالپرسی، گفتوگو با دیگران و برقراری ارتباط با آنها بروز میکند. به عنوان مثال، در هنگام گفتگو، باید با احترام و سرداری رفتار کرده و نشان دهیم که دیگران برای ما ارزشمند هستند. شخصیتهای بزرگ اسلامی، به ویژه پیامبر اکرم (ص) و ائمه معصومین (ع)، نمونههای بارزی از تواضع هستند. پیامبر اکرم (ص) با وجود مقام رفیع نبوت خود، بر اثر تواضع و فروتنیاش به انسانی معمولی در میان مردم تبدیل شده بود. او به قدری متواضع بود که با فقرا و یتیمان ملاقات میکرد و در مجامع عموم در کنار آنان مینشست. به طور کلی، تواضع باید به عنوان یکی از ارکان اخلاق اسلامی شناخته شود و مؤمنان باید همواره در رفتار و کردار خود به آن پایبند باشند. زندگی تواضعآمیز نهتنها باعث سعادتمندی فردی میشود بلکه میتواند به جامعهای سالم و پایدار نیز منتهی شود. وقتی انسانها به یکدیگر با احترام و فروتنی نگاه کنند، بیشک روابط اجتماعی تقویت شده و صلح و دوستی در جامعه حاکم میشود. در پایان میتوان گفت که تواضع یکی از ارزشهای بنیادی اسلامی است که قرآن و سنت بر آن تأکید فراوان کردهاند. تأمین و ترویج این فضیلت در زندگی فردی و اجتماعی، نه تنها به نفع خود انسانهاست بلکه به جامعه نیز کمک میکند و در نهایت منجر به ایجاد یک نظام اجتماعی متعادل و پویا خواهد شد. با توجه به این نکات، میتوانیم به اهمیت و ضرورت تواضع در زندگی خود بیشتر پی ببریم و سعی کنیم از آن به عنوان یک اصل حیاتی در رفتار روزمره خود بهرهبرداری کنیم.
آیات مرتبط
و عباد الرحمن الذين يمشون على الأرض هوناً و إذا خاطبهم الجاهلون قالوا سلاما
و بندگان رحمان، کسانی هستند که با وقار و آرامش بر روی زمین راه میروند و وقتی جاهلان با آنها سخن میگویند، میگویند سلام.
فرقان : 63
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا يَسْخَرْ قَوْمٌ مِّن قَوْمٍ عَسَى أَن يَكُونُوا خَيْرًا مِّنْهُمْ
اى کسانى که ایمان آوردهاید، نباید قومی از قومی دیگر تمسخر کند شاید آنها بهتر از آنها باشند.
حجرات : 11
و الذين هم من خشية ربهم مشفقون
و آنها که از خشیت پروردگارشان هراس دارند.
مؤمنون : 60
داستانی دلنشین
روزی عادل با فکر در مورد رفتار خود نشسته بود. او به این نتیجه رسید که تواضع باید نهادینه شود. او تصمیم گرفت بیشتر با خود و دیگران با تواضع رفتار کند. به تدریج، احساس کرد که زندگیاش چقدر زیباتر شده و روابطش با دیگران نیز بهتر شده است.