پاسخ قرآن
قرآن کریم به عنوان کتاب آسمانی و راهنمای زندگی انسانها، به مسأله وجدان انسانی و نقش آن در هدایت و سیر و سلوک اخلاقی توجه خاصی دارد. وجدان به معنی آگاهی درونی و حس درست و نادرست در انسان است که همواره در تصمیمگیریها و انتخابهای روزمره او نقش بسزایی دارد. در قرآن کریم، وجدان به عنوان یکی از ابزارهای مهم هدایت و نور و روشنی انسانها در زندگی معرفی شده است. در این مقاله، به بررسی آیات مربوط به وجدان انسانی در قرآن و تأثیر آن بر رفتار و اخلاق انسانها خواهیم پرداخت. یکی از نکات مهمی که در قرآن کریم به آن اشاره شده، اهمیت تبعیت از وجدان در زندگی روزمره است. خداوند به انسانها یادآوری میکند که همانطور که در سوره شورى آیه 15 میفرماید: «فَذَلكَ الَّذِينَ يُبَشَّرُونَ فِي الدُّنْيَا وَفي الآخِرَةِ»، افرادی که به وجدان خود گوش میدهند و در زندگی خود به اصول اخلاقی پایبند هستند، در دنیا و آخرت از رحمت و برکات الهی برخوردار خواهند شد. این آیه به وضوح بیان میکند که وجدان انسان میتواند به او الهام کند تا تصمیمات صحیحی اتخاذ کند و از کارهای نادرست پرهیز کند. قرآن کریم همچنین وجدان انسانی را به عنوان نوری درون انسان میداند که او را در مسیر صحیح هدایت میکند. در سوره منافقون آیه 9، خداوند به مؤمنان هشدار میدهد: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُلْهِكُمْ أَمْوَالُكُمْ وَلَا أَولَادُكُمْ عَن ذِكْرِ اللَّهِ». این آیه بیانگر این است که مؤمنان باید به وجدان خود گوش بسپارند و در دنیای پر تلاطم امروز، به زرق و برقهای مادی و دنیاوی غافل نشوند. به عبارت دیگر، حضرت حق از انسانها میخواهد که در تمامی اوضاع و احوال، یاد خدا را فراموش نکنند و همواره بر اساس وجدان خود عمل نمایند. وجدان انسانی نه تنها به عنوان یک ابزار هدایت، بلکه به عنوان یک موتور محرکه در انجام کارهای خیر و نیکوکاری نیز شناخته شده است. قرآن تاکید میکند که وجدان باید به انسان کمک کند که به سمت انجام کارهای نیک و خیرخواهی نسبت به دیگران که در واقع نشاندهنده احساسات عمیق و عواطف انسانی است، برود. به عنوان مثال، در سوره انفال آیه 28 آمده است: «وَاعْلَمُوا أَنَّمَا أَمْوَالُكُمْ وَأَوْلَادُكُمْ فِتْنَةٌ». این آیه به ما یادآوری میکند که داراییها و فرزندان ما در واقع آزمونی است که انسانها باید بتوانند درست از آن استفاده کنند و در برابر فراز و نشیبهای زندگی به وجدان خود پاسخگو باشند. لذا، نگرش درست به اموال و فرزندان میتواند ما را به حقیقت نزدیک کرده و موجب آگاهی و بصیرت بیشتری نسبت به زندگیمان شود. وجدان به عنوان یک ویژگی مشترک در بین انسانها، به آنها امکان میدهد که ارزشهای اخلاقی و انسانی را درک کنند و بر اساس آنها رفتار نمایند. این ابعاد در قرآن کریم به صورت مکرر بیان شده و خداوند از انسانها میخواهد که فطرت خود را در شناخت خوبی و بدی دنبال کنند. برای مثال، در آیات مختلف، خداوند به پیامبرش، حضرت محمد (ص)، میفرماید که هدف او آشکار کردن حقایق و آموزش انسانها به وجدانشان است. نکته حائز اهمیت دیگری که در قرآن به آن اشاره شده است، رابطه وجدان با تقوا و پرهیزگاری است. وجدان بیدار و آگاه، انسان را به سوی تقوای الهی سوق میدهد و او را از گناهان و ارتکاب اعمال ناپسند دور میسازد. در واقع، وجدان بیدار به انسان اجازه میدهد که با خداوند ارتباط نزدیکتری برقرار کند و در زمانهای مختلف به یاد او باشد. علاوه بر این، قرآن کریم به انسانها یادآوری میکند که در مقابل چالشها و مشکلات زندگی، گوش فرا دادن به وجدان میتواند آنها را در انتخابهای درست یاری دهد. بسیاری از انسانها در شرایط دشوار، به آسانی میتوانند از اصول اخلاقی خود دور شوند و انتخابهای نادرستی داشته باشند. اما با تبعیت از وجدان و انجام کارهای نیکو، نه تنها آرامش درونی پیدا میکنند، بلکه به سلامت روحی و روانی خود کمک مینمایند. بنابراین، قرآن کریم با تأکید بر اهمیت وجدان انسانی و تأثیر آن بر رفتار و اخلاق انسانها، ما را به جایگاه والای آن در زندگی دعوت میکند. وجدان به عنوان عنصر کلیدی در هدایت انسان، میتواند انسانها را به سعادت و رستگاری در دنیا و آخرت رهنمون کند. و در نهایت، از آنجایی که وجدان یک اصل درونی است، توجه به آن و تقویت آن در جامعه میتواند آثار مثبت زیادی بر تمام ابعاد زندگی انسانی داشته باشد. در نتیجه، قرآن کریم بر این اصل تأکید میکند که با پیروی از اصول اخلاقی و الهام از وجدان درونی، انسانها میتوانند زندگی پربارتری داشته باشند.
آیات مرتبط
فَذَلكَ الَّذِينَ يُبَشَّرُونَ فِي الدُّنْيَا وَفي الآخِرَةِ
پس اینان همان کسانی هستند که در دنیا و آخرت بشارت داده میشوند.
شورى : 15
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُلْهِكُمْ أَمْوَالُكُمْ وَلَا أَولَادُكُمْ عَن ذِكْرِ اللَّهِ
ای کسانی که ایمان آوردهاید، شما را اموال و فرزندانتان از یاد خدا غافل نکند.
منافقون : 9
وَاعْلَمُوا أَنَّمَا أَمْوَالُكُمْ وَأَوْلَادُكُمْ فِتْنَةٌ
و بدانید که اموال و اولاد شما فقط امتحانی هستند.
انفال : 28
داستانی دلنشین
روزی جوانی به نام علی در ذهنش به دنبال دلایل خوشبختی بود. او از خودش میپرسید مگر خوشبختی چه درسی به او داده است؟ یک روز صبح، در حال خواندن قرآن بود و به آیات مربوط به وجدان و اخلاق بر خورد. او دوستی داشت که همیشه به او میگفت: "خودت را فراموش نکن!" آن روز علی تصمیم گرفت به وجدانش گوش کند و در زندگیاش تغییراتی ایجاد کند. او شروع به کمک به دیگران و صداقت در کارهایش کرد. او بعد از مدتی احساس آرامش و خوشبختی عمیقتری کرد.