پاسخ قرآن
غیبت یکی از معضلات اجتماعی و اخلاقی است که در قرآن مجید به آن اشاره شده است. در بسیاری از آیات، غیبت به عنوان گناهی بزرگ معرفی شده که نه تنها شامل تصریح کلامی بلکه در رفتار و کردار نیز ممکن است وجود داشته باشد. غیبت به معنای گفتن یا مطرحکردن عیوب و نقاط ضعف دیگران در غیاب آنهاست و به نوعی به پایین آوردن شخصیت و حیثیت فرد مورد نظر منجر میشود. در سوره حجرات آیه 12 خداوند میفرماید: "اى كسانى كه ايمان آوردهايد از بسيارى از گمانها بپرهيزيد، كه بعضى از گمانها گناه است و به يكديگر غيبت نكنيد؛ آيا يكى از شما مايل است كه گوشت برادرش را بخورد؟!" این آیه به روشنی نشان میدهد که غیبت تنها محدود به زبان نیست، بلکه میتواند شکلهای مختلفی به خود بگیرد. در این آیه، خداوند با تشبیه غیبت به خوردن گوشت برادر، عمق وحشتناکی این عمل را نشان میدهد. غیبت گاهی به شکل غیرمستقیم اما با همان تأثیرات منفی صورت میگیرد. به عنوان مثال، پخش شایعات، استفاده از کلمات و علائم بهجای نام بردن از فرد خاص، یا حتی بیان نظرهای انتقادی غیرمستقیم در مورد رفتار یا عمل یک فرد، همگی میتوانند به عنوان غیبت در نظر گرفته شوند. این نوع رفتارها به زودی به عادتهای اجتماعی تبدیل میشوند و ریشه در فرهنگ و اجتماع ما دارند. اینکه این رفتارها معمولاً در جمعهای دوستانه یا اجتماعی به طور طبیعی مطرح میشود، نشاندهنده این است که چه اندازه لازم است نسبت به تعاملات خود توجه کنیم. ما باید مراقب باشیم که در زمان صحبت کردن درباره دیگران، چگونه کلمات خود را انتخاب میکنیم و چه تأثیری بر روی اطرافیانمان داریم. غیبت میتواند به راحتی به دایرههای بزرگتر گسترش یابد و باعث ایجاد تنش و اختلافات در جمعهای کوچک و بزرگ شود. به علاوه، غیبت بر روی روان افراد نیز تأثیرات منفی دارد. زمانی که فردی مورد غیبت قرار میگیرد، حس شکست، تنهایی، و بیارزشی به او دست میدهد. این نوع احساسات به شدت میتوانند به سلامت روانی فرد آسیب برسانند و او را به سمت انزوا و ناامیدی سوق دهند. به همین دلیل، باید به مقوله غیبت به عنوان یک رفتار غیر اخلاقی نگاه کنیم و آن را به عنوان یک چالش فرهنگی و اجتماعی بپذیریم. از دیدگاه اجتماعی، غیبت میتواند به تنشها و درگیریهای بین افراد منجر شود. وقتی افراد در جمعهای اجتماعی به یکدیگر پشتسر صحبت میکنند، این موضوع میتواند به نابسامانی و اختلاف ایجاد کند و به مرور زمان جو اعتماد و صمیمیت بین افراد را از بین ببرد. بروز چنین مشکلاتی میتواند به سایر جنبههای زندگی اجتماعی نیز آسیب برساند، چرا که عدم اعتماد و احساس ناامنی به تدریج منجر به مشکلات بزرگتری در روابط خواهد شد. در جوامع اسلامی، علاوه بر اینکه غیبت از لحاظ اخلاقی نکوهش شده است، برخی از احادیث نیز بر این موضوع تأکید دارند. پیامبر اکرم (ص) میفرمایند: "هر کس در جایی که غیبت میشود، ساکت بماند، وی نیز در این گناه شریک است." این حدیث نشان میدهد که نه تنها انجام غیبت بلکه سکوت در برابر غیبت دیگران نیز از لحاظ اخلاقی قابل قبول نیست. به عبارت دیگر، هر فرد باید از حقوق دیگران دفاع کند و در برابر غیبت و تهمتهای ناروا ایستادگی کند. برای کاهش پدیده غیبت، لازم است به آموزش و فرهنگسازی پرداخته شود. خانوادهها و مدارس باید از سنین کودکی کودک را با خطرات و پیامدهای منفی غیبت آشنا کنند و به او بیاموزند که چگونه میتواند در برابر آن ایستادگی کند. همچنین ایجاد محیطهایی مثبت و سالم در جمعهای دوستانه و اجتماعی میتواند به کاهش غیبت کمک کند. به عنوان مثال، برگزاری کارگاههای آموزشی و بحثهای گروهی درباره عواقب غیبت و اثرات آن میتواند راهکار مؤثری باشد. در نهایت، نباید فراموش کنیم که غیبت یک رفتار غیر اخلاقی و ناپسند است که هم به زبان و هم به عمل مربوط میشود. مفاهیمی مانند همدلی، بخشش و احترام نسبت به دیگران باید در جامعه نهادینه شوند تا بتوانیم از این مشکل اجتماعی قلت بزنیم. بنابراین، برای ساختن یک جامعه سالم و متعهد، همگان باید نسبت به غیبت احساس مسئولیت کرده و تلاش کنیم از آن پرهیز کنیم.
آیات مرتبط
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِّنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ ۖ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا يَغْتَب بَّعْضُكُمْ بَعْضًا ۚ أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَن يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتًا ۚ فَكَرِهْتُمُوهُ ۗ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَّحِيمٌ
ای کسانی که ایمان آوردهاید، از بسیاری از گمانها بپرهیزید که برخی از گمانها گناه است و التجسس نکنید و یکدیگر را غیبت نکنید. آیا کسی از شما دوست دارد که گوشت برادرش را بخورد در حالی که او مرده است؟ این را ناخوش دارید. و از خدا بپرهیزید که خداوند توبهپذیر و مهربان است.
حجرات : 12
داستانی دلنشین
روزی یک دانشآموز در مدرسه، شنید که دوستانش درباره معلم خود صحبت میکنند و او را مورد تمسخر قرار میدهند. او با خود فکر کرد که اگر من هم وارد این گفتگو شوم، شاید محبوبتر شوم. اما بعد از مدتی، احساس کرد که چه کار اشتباهی انجام دادهاست و تصمیم گرفت به دوستانش بگوید که این رفتار درست نیست. او از آن روز به بعد تلاش کرد تا در همه جا از غیبت کردن دوری کند و پیامبران الهی را الگوی خود قرار داد.