پاسخ قرآن
در قرآن کریم، بیتوجهی به نیازهای دیگران و عدم empathy بهوضوح مورد نکوهش قرار گرفته است. مفهوم کمک به دیگران و اهمیت توجه به نیازهای آنها نهتنها در آیاتی از قرآن بلکه در سیره و رفتار پیامبر اسلام نیز بهوضوح نمایان است. در این مقاله به بررسی این موضوع خواهیم پرداخت و چگونگی توجه به دیگران در اسلام را مورد تحلیل قرار خواهیم داد. یکی از مهمترین آیات قرآن که بر نیاز به توجه به دیگران تأکید میکند، آیه 104 سوره آل عمران است: "وَلْتَكُن مِّنكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ." این آیه دعوت به آگاهی و عمل به خوبیها را میکند و مشخص میسازد که مسلمانان باید وظیفهای در قبال یکدیگر داشته باشند. هنگامی که یک جامعه به خوبیها میپردازد و از منکرات دوری میکند، کهنهترین آسیبهای اجتماعی را میتواند از میان بردارد. در واقع، این آیه بیانگر ضرورت تشکیل یک جامعه است که در آن خیرخواهی، محبت و همیاری بهعنوان ارزشهای اصلی محسوب میشوند. وقتی مسلمانان در کنار یکدیگر قرار میگیرند و در راستای کمک به یکدیگر تلاش میکنند، میتوانند یک جامعهای متمدن و خیرخواه بسازند که میتواند در برابر چالشهای اجتماعی ایستادگی کند. آیه دیگری که به بیتفاوتی در قبال دیگران پرداخته، آیه 32 سوره مائده است: "مَن قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الْأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعًا." این آیه بهصراحت بیان میکند که قتل یک نفر به منزله قتل تمامی انسانهاست. این نکته بهوضوح نشاندهنده این است که در اسلام، هر فرد بهعنوان یک عضو در جامعه پنداشته میشود و از آنجا که همه افراد در کنار یکدیگر وجود دارند، هر گونه آزار به یک نفر، به همه آسیب میزند. لزوم توجه به دیگران نهتنها از لحاظ اجتماعی بلکه از جنبه انسانی نیز حائز اهمیت است. بیتفاوتی در قبال مشکلات دیگران تنها از طریق روابط انسانی جلوگیری نمیکند، بلکه بهطور کلی روحیۀ انسانی و همدردی را مورد هجمه قرار میدهد. اسلام به ما میآموزد که باید در سختیها و مشکلات یکدیگر شریک باشیم و در کنار همدیگر قرار بگیریم. رفتار خوب و کمک به دیگران، نمایشدهنده عمیقترین دلبستگی و وابستگیهای انسانی است. آنچه باعث میشود تا انسان از یکدیگر فاصله بگیرد، عدم پایبندی به اخلاق و ارزشهای انسانی است. توجه به دیگران همچنین به ما کمک میکند که از خودخواهی خارج شویم و به جای تمرکز بر نیازهای شخصی، بر نیازهای دیگران تأکید کنیم. به همین دلیل، وقتی ما به مشکلات دیگران بیتفاوت میشویم، در حقیقت خود را نیز از جوامع انسانی به دور میکنیم و تنها به خودمان محدود میکنیم. این امر به تبعات روحی و اجتماعی منجر میشود که نهتنها به فرد بلکه به جامعه آسیب میزند. اسلام با تأکید بر همیاری، به ما عشق و دوستی را آموزش میدهد. این دوستی نهتنها به روابط خانوادگی و دوستانه محدود نمیشود، بلکه بهصورت کلی در جامعه نیز دیده میشود. از این رو، مسلمانان باید با ایجاد این روابط و گرمنوازی در حقیقت خود را در مسیر هدایت و راه صحیح قرار دهند. در واقع، رفتار خوب و نیکخواهانه بهنوعی نزدیکی به خدا و ایجاد حس رضایت درونی را فراهم میکند. در سیره پیامبر اکرم (ص) نیز میتوان به مواردی اشاره کرد که ایشان همواره در کمک به نیازمندان پیشقدم بوده و از بیتوجهی به مشکلات دیگران به شدت پرهیز کردهاند. بیتفاوتی و عدم توجه به نیازهای دیگران همچنین در فرهنگ اسلامی بهعنوان گناهی بزرگ شناخته میشود. به این صورت که اگر کسی نیازهای دیگران را نادیده بگیرد، نهتنها به خود بلکه به جامعه خسارت میزند. بیتفاوتی بهطور مستقیم بر روح فرد تأثیر میگذارد و میتواند به افسردگی و ناکامی منجر شود. در واقع، کمک به دیگران در شرایط سخت و نیازمندی، حس قدرت و رضایت زیادی به انسان میدهد که میتواند او را به سمت رشد و تکامل درونی سوق دهد. در نهایت، تأکید بر رفتار خوب در اسلام، نشاندهنده یک رویکرد کلنگر در رفتار بشری است. این رویکرد به ما یادآوری میکند که انسانها باید در کنار هم زندگی کنند و نسبت به یکدیگر احساس مسئولیت نمایند. بیتفاوتی در قبال دیگران نهتنها به گسستن روابط انسانی منجر میشود، بلکه برپایه آموزههای اسلامی، گناهی بزرگ قلمداد میگردد. در نتیجه، همواره باید تلاش کنیم تا به نیازهای دیگران توجه کنیم و در کنار آنها قرار بگیریم. به این ترتیب با تکیه بر تعالیم اسلامی و آرمانهای انسانی، میتوانیم جامعهای امیدبخش و مرفه برای تمامی انسانها بسازیم. در دنیای امروزی که افراد بیشتر از هر زمان دیگری در معرض آسیبهای اجتماعی هستند، این وظیفه ماست که با محبت و دلسوزی به دیگران پاسخ دهیم و بیتفاوتی را بهعنوان گناهی بزرگ در نظر گرفته و از آن پرهیز نماییم.
آیات مرتبط
وَلْتَكُن مِّنكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ.
و باید از شما گروهی دعوت به خیر کنند و به کارهای شایسته امر و از کارهای زشت نهی نمایند.
آل عمران : 104
مَن قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الْأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعًا.
هر کس نفسی را بغیر از نفس یا فساد در زمین بکشد، مانند آن است که همه مردم را کشته است.
مائده : 32
داستانی دلنشین
روزی در یک شهر کوچک، مردی به نام حسن زندگی میکرد. او فردی مهربان و دلسوز بود، اما بسیاری از همسایگانش دچار مشکلات جدی بودند. حسن تصمیم گرفت تا با جمعآوری کمک برای نیازمندان، به آنها یاری کند. او به بچههای محله خود آموزش داد که چگونه در زندگی به یکدیگر کمک کنند و در نتیجه آن محله پر از محبت و همدلی شد.