پاسخ قرآن
قرآن کریم به عنوان کتاب مقدس مسلمانان، نه تنها راهنمایی برای زندگی فردی بلکه منبعی اساسی برای توجه به مسئولیتهای اجتماعی است. در آیات مختلف این کتاب آسمانی، بر اهمیت احساس مسئولیت نسبت به جامعه و دیگران تأکید شده است. این حس مسئولیت به نوعی ناظر بر اصول بنیادینی است که در زندگی اسلامی مطرح میشود. از جمله این اصول میتوان به حمایت از دیگران، همکاری در نیکیها و تعهد به عدالت اجتماعی اشاره کرد. خداوند در سوره آل عمران آیه 104، مؤمنان را به دعوت به حق و همکاری در نیکیها تشویق میکند. این آیه میفرماید: "وَ لْتَكُن مِّنكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ ۚ وَأُو۟لَـٰئِكَ هُمُ ٱلْمُفْلِحُونَ". این جمله به وضوح از هر مسلمان خواسته میشود که در مسیر اصلاح جامعه خود تلاش کند. در حقیقت، این آیه حس مسئولیت اجتماعی را در مؤمنان تقویت میکند و آنها را به انجام کارهای نیک و دعوت به خیر ترغیب مینماید. در ادامه، در سوره مائده آیه 2 به پرهیز از همکاری در گناه و تعدی تأکید شده است. خداوند میفرماید: "يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ٱللَّـهَ ٱلتَّقُوا وَٱبْتَغُوا إِلَىٰ رَبِّكُمْ ٱلسَّبِيلَ اِلَىٰ ٱلَّذِينَ مَا رَزَقْنَـٰكُمْ". این آیه اشاره دارد که مسلمانان باید از کمک به اعمال ناپسند و گناه پرهیز کنند و در عوض باید در خدمت به یکدیگر و تأمین نیازهای اجتماعی تلاش کنند. این موضوع نشاندهنده ارتباط نزدیک میان ایمان و مسئولیت اجتماعی است و بیانگر آن است که ایمان تنها به عبادات فردی محدود نمیشود، بلکه باید در زندگی اجتماعی نیز متجلی شود. قرآن همچنین به نوعدوستی و یاری رساندن به نیازمندان و مستمندان توجه ویژهای دارد. در سوره بقره آیه 177، به نوعدوستی در چهارچوب مسئولیت اجتماعی پرداخته شده است. در این آیه آمده است: "ليسَ ٱلْبِرَّ أَن تَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ ٱلْمَشْرِقِ وَٱلْمَغْرِبِ وَلَـٰكِنَّ ٱلْبِرَّ مَن آمَنَ بِٱللَّـهِ وَٱلْيَوْمِ ٱلْآخِرِ وَٱلْمَلَـٰئِكَةِ وَٱلْكِتَـٰبِ وَٱلنَّبِيِّينَ". این آیه به صراحت نشان میدهد که احسان و نیکی فراتر از ابعاد ظاهری و شعائری است و به درون انسان و اعتقادات او مرتبط است. با تحلیل این آیات، میتوان به این نتیجه رسید که قرآن کریم یک نگرش جامع به مسئولیتهای اجتماعی دارد. این مسئولیتها شامل حمایت از دیگران، تأکید بر همکاری در نیکیها، پرهیز از گناهان و انجام کارهای خیر است. به عبارت دیگر، زندگی اسلامی فقط به عبادت و پایبندی به شعائر دینی محدود نمیشود، بلکه اقتضای ایمان به عمل درست و مسئولیتپذیری در قبال دیگران نیز میباشد. از جنبه عملی، مسئولیت اجتماعی و همکاری در نیکیها میتواند در شکلهای مختلفی نمود پیدا کند. این همکاری میتواند از مشارکت در فعالیتهای خیریه و اجتماعی گرفته تا همکاری با نهادهای مختلف محلی برای بهبود وضعیت اجتماعی و اقتصادی جامعه باشد. مسلمانان باید در زندگی روزمره خود در نظر داشته باشند که علاوه بر تأمین نیازهای خود و خانوادهشان، باید به فکر دیگران نیز باشند. حتی در روزهایی که انسانها با چالشهای زیادی مواجه هستند، قرآن آنها را به یاری رساندن به یکدیگر و ایستادگی در برابر مشکلات تشویق میکند. برای مثال، در شرایط سخت اقتصادی یا اجتماعی، حمایت از نیازمندان و یاری رساندن به کسانی که در مشکلات هستند، یکی از مصادیق بارز مسئولیت اجتماعی است. در نهایت، میتوان گفت که قرآن به عنوان راهنمایی برای زندگی معنوی و اجتماعی مسلمانان، بر روی حس مسئولیت و تعهد به تعلقات اجتماعی تأکید فراوانی دارد. جامعهای که بر پایه اصول قرآن بنا شده باشد، میتواند به سمت کمال و پیروزی حرکت کند. این حس مسئولیت نه تنها بر زندگی فردی بلکه بر زندگی اجتماعی نیز تأثیرگذار است و میتواند به تحقق عدالت اجتماعی و کاهش نابرابریها منجر شود. در نهایت، مهدویت و شکوفایی جامعه اسلامی تنها با توسعه این حس مسئولیت اجتماعی و همکاری میان افراد ممکن خواهد بود.
آیات مرتبط
وَ لْتَكُن مِّنكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ ۚ وَأُو۟لَـٰئِكَ هُمُ ٱلْمُفْلِحُونَ
و باید از شما گروهی دعوت کننده به نیکی و امر به معروف و نهی از منکر باشند و آنان همان رستگارانند.
آل عمران : 104
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ٱللَّـهَ ٱلتَّقُوا وَٱبْتَغُوا إِلَىٰ رَبِّكُمْ ٱلسَّبِيلَ
ای کسانی که ایمان آوردهاید، از خدا بترسید و به سوی خداوند شما راه جستجو کنید.
مائده : 2
لَيْسَ ٱلْبِرَّ أَن تَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ ٱلْمَشْرِقِ وَٱلْمَغْرِبِ وَلَـٰكِنَّ ٱلْبِرَّ مَن آمَنَ بِٱللَّـهِ وَٱلْيَوْمِ ٱلْآخِرِ وَٱلْمَلَـٰئِكَةِ وَٱلْكِتَـٰبِ وَٱلنَّبِيِّينَ
رستگاری این نیست که شما روی خود را به مشرق و مغرب بگردانید، بلکه رستگاری به این است که به خدا و روز آخرت و فرشتگان و کتاب و پیامبران ایمان آورید.
بقره : 177
داستانی دلنشین
سخاوت و بخشش از اصلیترین آموزههای قرآن است و میتواند به غنای روحی ما کمک کند. روزی مردی با نام حسن در محلهاش با فقرای بسیاری روبرو شد. او با خود فکر کرد که چطور میتواند به این افراد کمک کند. حسن به یاد آیات قرآن افتاد و متوجه شد که اعمال نیک به خدا نزدیکتر میکند و باید مسئولیتی نسبت به آنان داشته باشد. با این فکر، او سبدهایی پر از خوراکی تهیه کرد و به خانههای این افراد برد. وقتی آنها از حسن و کارش تشکر کردند، او در دلش احساس خوشحالی و آرامش عمیقی کرد و فهمید که حس مسئولیت نسبت به جامعه چه تأثیر مثبتی بر زندگی خود و دیگران دارد.