پاسخ قرآن
در قرآن کریم، اصول و ارزش‌های انسانی به‌طور ویژه‌ای مورد تأکید قرار گرفته است. این کتاب آسمانی که منبع هدایت بشریت محسوب می‌شود، به ترویج فضایل و اصول اخلاقی می‌پردازد و در بسیاری از آیات به اهمیت نیکوکاری و کمک به دیگران اشاره می‌کند. یکی از این اصول کلیدی، عمل به نیکی و احسان به دیگران است که خداوند در آیات مختلف بر آن تأکید کرده است. این نوشتار به بررسی اهمیت نیکوکاری در قرآن کریم و تأکیدات الهی درباره آن می‌پردازد. نیکی به دیگران بنیادی‌ترین وظیفه انسانی است که افراد را به هم مرتبط می‌سازد و جوامع را انسجام می‌بخشد. در سوره بقره، آیه 177، خداوند به وضوح اعلام می‌دارد: 'نیکی [واقعی] این نیست که روى خودتان را به سوى شرق و غرب بگردانید، بلکه نیکوکار کسی است که به خدا و روز قیامت و فرشتگان و کتاب و پیامبران ایمان آورد و مال خود را به رغم عشق به آن، به خویشاوندان و یتیمان و مسکینان و در راه ماندگان و خواهندگان و برای آزاد کردن بردگان بدهد...'. این آیه به روشنی بیان می‌کند که نیکوکاری واقعی زمانی تحقق می‌یابد که انسان به اصول بنیادی ایمان داشته و به دیگران کمک کند. این آیه تأکید می‌کند که نیکوکاری فقط به انجام اعمال ظاهری محدود نمی‌شود، بلکه به درک عمیق‌تری از ایمان و نوع دوستی نیاز دارد. در حقیقت، هر اقدام نیکوکارانه باید از عمق ایمان ناشی شود و انسان باید در حیات‌اش از آن به عنوان معیار اصلی زندگی استفاده کند. کمک به دیگران و نیکوکاری در واقع، در تقویت روح انسانی و ایجاد دوستی و محبت بین افراد مؤثر است. در آیات دیگر قرآن، نیز بر اهمیت نیکوکاری و احسان به دیگران تأکید شده است. خداوند به انسان ها می‌آموزد که چگونه می‌توانند با عمل نیک و کمک به یکدیگر، جامعه‌ای سالم و انسانی بسازند. به طور مثال، در سوره اسراء، آیه 23، خداوند به انسان‌ها توصیه کرده است که با والدین نیکی کنند؛ این نکته نشان می‌دهد که کمک به نزدیکان و اعضای خانواده نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این تأکید بر نیکی به والدین، نشانه‌ای از اولویت‌های انسانی است که باید در نظر گرفته شود. از سوی دیگر، باید توجه داشت که نیکوکاری و کمک به دیگران یک امر مطلق نیست و در هر شرایطی نمی‌توان تنها به کمک و نیکی به دیگران فکر کرد. شرایط، نیازها و محدودیت‌های انسانی باید در نظر گرفته شود. فرد باید با توجه به موقعیت خود و میزان منابع و وقتش تصمیم‌گیری کند که چگونه و به کی کمک نماید. هر چند نیکوکاری همواره یک عمل پسندیده است، اما اولویت‌ها نیز در تعیین نحوه و محل کمک کردن اهمیت ویژه‌ای دارند. باید این نکته را نیز مد نظر داشت که نیکوکاری باید جهانی نگر و در عین حال محلی باشد. یعنی انسان‌ها می‌توانند همزمان به نیازمندان در جامعه خود و نیز به جهانیان کمک کنند. در واقع، نیکوکاری می‌تواند در ابعاد مختلفی صورت گیرد؛ مثلاً در اوضاع و احوال اضطراری یا در مواقعی که دیگران به شدت نیازمند یاری هستند. در این شرایط، احساس مسئولیت فردی و جمعی در نیکوکاری باید به کمک آید و انسان باید تلاش کند تا با بهره‌گیری از توانمندی های خود، به دیگران یاری برساند. از دیگر اصول مهمی که در قرآن کریم به آنها تأکید شده، مسأله تواضع و عدم خودستایی در هنگام کمک به دیگران است. نیکوکاری باید با نیت خالص و بدون انتظار پاداشی از دیگران صورت گیرد. در سوره بقره، آیه 273، خداوند فرموده است: 'نیازمندان فقط در محدوده‌ای که به حالت بی‌نیازی می‌رسند درخواست کمک می‌کنند و کسانی که برکت داده شده‌اند، نباید در عوض یاری کردن خود، به دیگران توجه کنند و دست به خودستایی بزنند.' این نکته نشان‌دهنده ویژگی نیکوکاری است که یادآور می‌شود انسان باید در یاری دیگران خود را در مقام خدمت‌کننده قرار دهد، نه در مقام قدرتمند یا انتقادگر. در نهایت، نیکوکاری و کمک به دیگران نه تنها برای شخصی که کمک می‌کند بلکه برای خود فرد نیز فواید بسیاری دارد. کمک به دیگران می‌تواند موجب تقویت حس انسانیت، همدلی و احساس رضایت در فرد گردد. هر فردی که به دیگران کمک کند، در حقیقت به نوعی به خود نیز کمک می‌کند، چراکه انسان‌ها به ساختن روابط مثبت و انسانی در جامعه نیاز دارند. به این ترتیب، نیکوکاری باعث آرامش روحی و ایجاد حس خوشنی در فرد می‌شود. در نتیجه، می‌توان گفت که نیکوکاری و کمک به دیگران یکی از اصول اساسی ایمان و عمل صالح در قرآن کریم است. این ارزش نه تنها در آیات مختلف قرآن به وضوح بیان شده، بلکه به عنوان یک فریضه اخلاقی در زندگی روزمره انسان‌ها نیز تأکید شده است. از این رو، یادگیری و به کارگیری این اصول در زندگی فردی و اجتماعی اهمیت زیادی دارد و می‌تواند بر روی روابط انسانی تأثیرگذار باشد. در نهایت، امیدواریم همه ما بتوانیم با تکیه بر آموزه‌های قرآن و عمل به نیکوکاری، به زنده ماندن اصول انسانی و جامعه‌ای بهتر کمک کنیم.
آیات مرتبط
لَيْسَ الْبِرَّ أَن تُوَلُّوا وَجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَن آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالْكِتَابِ وَالْأَنْبِيَاءِ وَآتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنَ السَّبِيلِ وَالسَّائِلِينَ وَفِي الرِّقَابِ
نیکی [واقعی] این نیست که روى خودتان را به سوى شرق و غرب بگردانید، بلکه نیکوکار کسی است که به خدا و روز قیامت و فرشتگان و کتاب و پیامبران ایمان آورد و مال خود را به رغم عشق به آن، به خویشاوندان و یتیمان و مسکینان و در راه ماندگان و خواهندگان و برای آزاد کردن بردگان بدهد...
بقره : 177
وَقَضَى رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا ۚ إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِندَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلَاهُمَا فَلَا تَقُل لَّهُمَا أُفٍّ وَلَا تَنْهَرْهُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوْلًۭا كَرِيمًۭا
و پروردگارت فرمان داده است که جز او را نپرستید و به والدین نیکی کنید؛ اگر یکی از آنها یا هر دوی آنها در نزد تو به سالخوردگی برسند، پس به آنها اف نگو و آنها را تار نکن و با آنها سخنی پسندیده بگو.
اسراء : 23
داستانی دلنشین
روزی در یک روستای کوچک، مردی به نام حسن با همسایه‌اش دعوا کرد. اما بعد از مدتی متوجه شد همسایه‌اش در مشکلات مالی است. حسن تصمیم گرفت به او کمک کند. بعد از کمک به همسایه‌اش، نه تنها مشکلات او حل شد بلکه رابطه‌اش با همسایه تقویت شد و دوستان خوبی شدند. این داستان نشان‌دهنده این است که کمک به دیگران می‌تواند به ایجاد دوستی و همبستگی در جامعه کمک کند.