پاسخ قرآن
### مقدمه تربیت اخلاقی یکی از موضوعات بنیادین در زندگی انسان است که در طول تاریخ همواره مورد توجه و تأکید بوده است. دین اسلام، به عنوان یک دین کامل و جامع، به این مقوله بسیار اهمیت داده و در قرآن کریم به شیوههای مختلف به تربیت اخلاقی و نیکو کردن صفات انسانی اشاره کرده است. قرآن انسان را به سمت کردار نیک، صداقت، انصاف و محبت فرامیخواند و به انسانها یادآوری میکند که چگونه باید در زندگی خود رفتار کنند تا به سعادت واقعی دست یابند. در این مقاله، به بررسی تأکیدات قرآن کریم در تربیت اخلاقی و نیایش به صفات نیکو خواهیم پرداخت. ### 1. تربیت اخلاقی در قرآن در آیات مختلف قرآن، بر تربیت اخلاقی تأکید شده است. به عنوان مثال، در سوره بقره آیه 177، میخوانیم: "لَیسَ ٱلْبِرَّ أَن تُوَلُّوا وَجُوهَكُمْ قِبَلَ ٱلْمَشْرِقِ وَٱلْمَغْرِبِ وَلَـٰكِنَّ ٱلْبِرَّ مَن ءَامَنَ بِٱللَّهِ وَٱلْيَوْمِ ٱلْـٔاخِرِ وَٱلْمَلَـٰئِكَةِ وَٱلْكِتَـٰبِ وَٱلنَّبِيِّينَ وَءَاتَى ٱلْمَالَ عَلَىٰ حُبِّهِۦ ذَوِى ٱلْقُرْبَىٰ وَٱلْيَتَامَىٰ وَٱلْمَسَـٰكِينِ وَٱبْنِ ٱلسَّبِيلِ وَٱلسَّآئِلِينَ وَفِى ٱلرِّقَابِ وَأَقَامَ ٱلصَّلَوٰةَ وَءَاتَى ٱلزَّكَوةَ وَٱلْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذا عَاهَدُوا۟ وَٱلصَّـٰبِرِينَ فِى ٱلْبَأْسَآء وَٱلضَّرَّاء وَحِينَ ٱلْبَأْسِ ۚ أُو۟لَـٰئِكَ ٱلَّذِينَ صَدَقُوا۟ ۖ وَأُو۟لَـٰئِكَ هُمُ ٱلْمُتَّقُونَ". این آیه ارزشهای اخلاقی را با تاکید بر صدقه دادن و کمک به نیازمندان، به عنوان نشانهای از ایمان راستین معرفی میکند. ### 2. مهربانی و خوشرفتاری یکی دیگر از ابعاد تربیت اخلاقی در قرآن، تأکید بر مهربانی و خوشرفتاری با دیگران است. در سوره آل عمران آیه 159، خداوند به پیامبر بزرگ اسلام، حضرت محمد (ص)، میفرماید: "فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ ٱللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ ۖ وَلَو كُنتَ فَظًّا غَلِيظَ ٱلْقَلْبِ لَانفَضُّوا مِن حَوْلِكَ". این آیه نشان میدهد که مهربانی و رحم خداوند، باعث نرمخویی و جلب محبت مردم به پیامبر (ص) شده و در نتیجه او را در کار هدایت مردم موفق کرده است. ### 3. رفتارهای نیکو و ترویج فضیلت در سوره سبأ آیه 28 نیز خداوند مؤمنان را به رفتار و کردار نیکو دعوت میکند. در این آیه تأکید شده است که مؤمنان باید در راستای ترویج فضیلتها و نیکیها کوشش کنند. این موضوع به روشنی بیانگر این است که ایمان واقعی تنها به اعتقاد و عبادت محدود نمیشود بلکه باید در رفتار و عمل نیز تجلی یابد. ### 4. صبر و شکرگزاری قرآن کریم همچنین بر اهمیت صبر و شکرگزاری تأکید بسیار دارد. در واقع، صبر و شکرگزاری از مهمترین ابعاد تربیت اخلاقی است که در برخورد با مشکلات و چالشها به انسان کمک میکند. در سوره بقره آیه 153، میفرماید: "إِنَّمَا يُوَفَّى ٱلصَّـٰبِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِسَابٍ". این پیامی فراگیر از قرآن است که صبر، کلید اصلی موفقیت و رضا به تقدیر الهی است. ### 5. تربیت اخلاقی به عنوان یک واجب تربیت اخلاقی در قرآن به عنوان یک واجب کافی و در عین حال اساسی به شمار میآید که در زندگی فردی و اجتماعی مسلمانان باید لحاظ شود. قرآن نه تنها به بنیادهای عقیدتی و مذهبی توجه دارد، بلکه تمایل به ترویج رفتارهای اخلاقی و انسانی را هم آشکار کرده است. در این راستا، مفاهیم مانند محبت، انصاف، صداقت و دیگر صفات نیکو از ارکان اساسی تربیت اخلاقی در اسلام هستند. ### 6. نتیجهگیری در نهایت، میتوان گفت که قرآن کریم با تأکید بر تربیت اخلاقی و نیکو کردن صفات انسانی، راهنماییهای ارزندهای برای مؤمنان فراهم کرده است. این کتاب آسمانی به ما یادآوری میکند که عبادت تنها در قالب افعال دینی محصور نیست، بلکه رفتار نیکو و کمک به دیگران نیز جزء بارزترین جوانب دین است. با پیروی از تعالیم قرآن، انسانها میتوانند در زندگی فردی و اجتماعی خود به فضیلتهای اخلاقی دست یابند و در مسیر کمال انسانی حرکت کنند.
آیات مرتبط
لَيْسَ الْبِرَّ أَن تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَـٰكِنَّ الْبِرَّ مَن آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالْكِتَابِ وَالنَّبِيِّينَ وَآتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنَ السَّبِيلِ وَالسَّائِلِينَ وَفِي الرِّقَابِ وَأَقَامَ الصَّلَاةَ وَآتَى الزَّكَوٰةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُوا وَالصَّابِرِينَ فِي الْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءَ وَحِينَ الْبَأْسِ ۚ أُو۟لَـٰئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا ۖ وَأُو۟لَـٰئِكَ هُمُ ٱلْمُتَّقُونَ
نیکی این نیست که روی خود را به سمت شرق یا غرب کنید، بلکه نیکو کسی است که به خدا و روز آخرت و فرشتگان و کتاب و پیامبران ایمان آورده و در راه محبت خود، مالش را به خویشاوندان، یتیمان، مسکینان و در راهماندگان بدهد، و نماز را برپا داشته و زکات دهد و به عهد خود وفا کند و در دشواریها و در زمان جنگ صبر کند. آنانند که راست میگویند و آنانند که اهل تقوی هستند.
بقره : 177
فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ ٱللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ ۖ وَلَو كُنتَ فَظًّا غَلِيظَ ٱلْقَلْبِ لَانفَضُّوا مِن حَوْلِكَ ۖ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَٱسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي ٱلْأَمْرِ ۚ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى ٱللَّهِ ۚ إِنَّ ٱللَّهَ يُحِبُّ ٱلْمُتَّكِلِينَ
پس به رحمت خدا بر آنان نرم شدی و اگر تندخو و سختدل بودی، از دور تو پراکنده میشدند. پس از آنها عفو کن و برایشان آمرزش بخواه و در کارها با آنها مشورت کن و چون عزم کردی، بر خدا توکل کن؛ زیرا خدا توکلکنندگان را دوست دارد.
آل عمران : 159
وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا كَافَّةً لِّلنَّاسِ بَشِيرًا وَنَذِيرًا وَلَـٰكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ
و ما تو را جز برای همه مردم بشارتدهنده و بترساننده نفرستادیم، اما بیشتر مردم نمیدانند.
سبأ : 28
داستانی دلنشین
روزی علی در حیاط مسجد نشسته بود و به میوههای درختان نگاه میکرد. او به یاد آیات قرآنی افتاد که تشویق به صداقت و مهربانی میکند. تصمیم گرفت در رفتار خود با دیگران نرمتر و با صداقت بیشتری برخورد کند. در همین حین، فردی نزد او آمد و از او درخواست کمک کرد. علی به یاد گفتههای پیامبرش افتاد: 'بهترین افراد میان شما کسانی هستند که با خانوادهشان بهترند.' علی با دل باز و محبت به آن شخص کمک کرد و در آن لحظه فهمید که اخلاق نیک تنها یک باور نیست، بلکه عملی است که باید در زندگی روزمرهاش جاری کند.