پاسخ قرآن
قرآن کریم، به عنوان کتاب آسمانی اسلام، به مسائل انسانی پیچیدهای چون لذت، خوشی و تعادل در زندگی پرداخته است. این کتاب، نه تنها مسلمین که تمام انسانها را به تفکر در خصوص شایستگیها و ناپسندیهای افراط دعوت میکند. نگاهی عمیق به آیات قرآن نشان میدهد که تأکید بر لذت و خوشی، هیچگاه به معنای دوری از مسئولیتهای اخلاقی و اجتماعی نیست. بنابراین در این مقاله نیات و رویکرد قرآن کریم نسبت به لذتگرایی و آثار آن در زندگی انسانها بررسی خواهد شد. ### لذتگرایی در قرآن: یک دعوت به تعادل در بسیاری از آیات قرآن، خداوند به صراحت به موضوع لذت و خوشی پرداخته و به انسانها هشدار میدهد که نباید در جستجوی بیپایان لذتهای دنیوی افراط کنند. این موضوع به وضوح در آیه 31 سوره اسراء بیان شده است: «وَلا تَقْتُلُوا أَوْلادَكُمْ خَشْيَةَ إِمْلاقٍ ۖ نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَإِيَّاكُمْ ۚ إِنَّ قَتْلَهُم كَانَ خِطْئًا كَبِيرًا» (و اولاد خود را از ترس فقر نکشید؛ ما آنها و شما را روزی میدهیم. بیتردید کشتن آنها گناه بزرگی است). این آیه به وضوح بیانگر این مسئله است که انسان باید از افراط در لذتجویی، که منجر به ارتکاب گناهان بزرگ میشود، دوری کند. لذتگرایی به عنوان یک میل طبیعی در وجود انسانها به شمار میآید، اما این میل نباید سبب شود که انسان از اصول اخلاقی و مسئولیتهای اجتماعی خود فاصله بگیرد. در حقیقت، لذتگرایی میتواند به عامل فساد و نابودی هویت انسانی تبدیل شود اگر بدون تعادل و تأمل در زندگی دنبال شود. قرآن، با بیان جملات حکیمانه خود، انسانها را به توجه به ابعاد مختلف زندگی و ضرورت تعادل در جستجوی لذتها دعوت میکند. ### تعادل در دعا: دعوت به توازن در سوره مزمل، آیه 20، خداوند به پیامبر خود میفرماید: «إِنَّ رَبَّكَ يَعْلَمُ أَنَّكَ تَقُومُ أَدْنَى مِنْ ثُلُثَيِ اللَّيْلِ وَنِصْفَهُ وَثُلُثَهُ وَأَنَّ طَائِفَةً مِّنَ الَّذِينَ مَعَكَ لَا يَكُونُونَ حُنَثًا...» (پروردگار تو میداند که تو در هر شب نزدیک به دو ثلث یا نصف یا یک سوم آن شب قیام میکنی و... ). این آیه نشان میدهد که حتی در دعا و عبادت نیز توازن و تعادل از اهمیت بالایی برخوردار است. انسان باید بپذیرد که در دعاهایش نیز باید به دنبال رسیدن به آرامش و رضایت از خداوند باشد، نه تنها به دنبال لذتهای دنیوی. ### لذتهای دنیوی و مسئولیتهای اخلاقی از دیدگاه قرآن، لذتهای دنیوی نباید به حدی برسد که انسان را از وظایف اخلاقی و مسئولیتی که نسبت به جامعه و خود دارد، غافل کند. قرآن کریم بارها بر این موضوع تأکید کرده است. به عنوان مثال، در سوره حشر آیه 18 خداوند میفرماید: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَلتَنظرْ نَفْسٌ مَّا قَدَّمَتْ لِغَدٍ...». این آیه انسانها را ترغیب میکند تا به عواقب رفتار خود فکر کنند و در پی شادیهای آنی نباشند. از این رو، تعادل در جستجوی لذت، نه تنها سلامت روانی فرد را بهبود میبخشد، بلکه به عنوان یک سرمایه ایجاد اعتماد و ارتباطات مثبت در جامعه عمل میکند. این بدین معناست که لذتگرایی به خودی خود ناپسند نیست، بلکه اگر در لابهلای دیگر ارزشهای انسانی و مسئولیتهای فردی مورد توجه قرار گیرد، میتواند به رشد و تعالی فرد کمک کند. ### لذتگرایی در سایه آگاهی منظور از آگاهی در اینجا، فهمیدن کششهای درونی و خارج و چالشهایی است که بر سر راه لذتجویی ممکن است وجود داشته باشد. قرآن کریم بر اهمیت آگاهی و بصیرت تأکید دارد و بارها در آیات مختلف به مفهوم «تفکر» اشاره میکند. طبق آیه 164 سوره آل عمران: «وَإِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلاَفِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ لَآيَاتٍ لِّأُولِي الْأَلْبَابِ» (و در آفرینش آسمانها و زمین و اختلاف شب و روز نشانههایی برای خردمندان است). این آیه بیانگر این نکته است که برای دستیابی به زندگی متعادل و شاد باید به شناخت و آشنایی با محیط خود و موانع لذتگرایی آگاه باشیم. ### نتیجهگیری جمعبندی این بحث نشان میدهد که قرآن کریم با تأکید بر لذتها و خوشیها، در عین حال، انسانها را به تعادل در زندگی دعوت میکند. لذتگرایی پس از یک دوره توأم با آگاهی و تعهد به مسئولیتهای فردی و اجتماعی، میتواند به زندگی شادابتری منجر شود، در غیر این صورت، میتواند به جاده انحراف و فساد کشیده شود. به همین دلیل، پیشنهاد قرآن این است که انسان باید دوشادوش جستجوی لذت، به دقت با وظایف اجتماعی و اخلاقی خود نیز توجه داشته باشد تا زندگی خود را به سمت کیفیت و معنویت هدایت کند. در این راستا، تعادل و عقلانیت در تمام جنبههای زندگی، محور اساسی رسیدن به موفقیت و شادکامی انسانی است.
آیات مرتبط
وَلَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَكُمْ خَشْيَةَ إِمْلاقٍ ۖ نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَإِيَّاكُمْ ۚ إِنَّ قَتْلَهُم كَانَ خِطْئًا كَبِيرًا
و فرزندان خود را به خاطر ترس از فقر نکشید؛ ما به آنان و به شما روزی میدهیم؛ قطعاً کشتن آنها گناهی بزرگ است.
اسراء : 31
إِنَّ رَبَّكَ يَعْلَمُ أَنَّكَ تَقُومُ أَقَلَّ مِنْ ثُلُثَيِ اللَّيْلِ وَنِصْفَهُ وَثُلُثَهُ ۖ وَطَائِفَةٌ مِّنَ الَّذِينَ مَعَكَ ۖ وَاللَّهُ يُقَدِّرُ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ ۖ عَلِمَ أَلَّنْ تَحْصُوهُ فَتَابَ عَلَيْكُمْ فَاقْرَؤُوا مَا تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ ۚ عَالِمًا أَنَّ سَيَكُونُ مِنْكُمْ مَرَضَىٰ وَأُخَرُونَ يَضْرِبُونَ فِي الْأَرْضِ يَبْتَغُونَ مِن فَضْلِ اللَّهِ ۖ وَأُخَرُونَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ ۚ فَاقْرَؤُوا مَا تَيَسَّرَ مِنْهُ وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ
پروردگارت میداند که تو کمتر از دو سوم شب و یا نصف و یا یک سوم آن را به نماز میایستی و گروهی از کسانی که با تو هستند نیز همینطور، و خداوند مقدار شب و روز را اندازهگیری میکند. او میداند که شما نمیتوانید آن را شمارش کنید، پس بر شما توبه کرد و آنچه از قرآن ممکن است بخوانید. و بدانید که در شما بیماری خواهد بود و دیگرانی در زمین میکوشند و برخی دیگر در راه خدا میجنگند، پس آنچه که برای شما آسان است، بخوانید و نماز را برپا دارید و زکات را بدهید.
مزمل : 20
داستانی دلنشین
روزی روزگاری، جوانی به نام امیر بود که به لذتگرایی مفرط روی آورده بود. هر روز به دنبال تفریح و خوشی بود و کمکم از وظایفش در زندگی غافل شد. روزی به یک عالم بزرگی برخورد کرد که به او گفت: "امیر جان، زندگی تنها به لذات دنیوی ختم نمیشود. باید به مسئولیتها و اخلاق نیز توجه کنی." این کلام در دل امیر جا گرفت و تصمیم گرفت تغییر کند. او از آن روز به بعد تلاش کرد تا تعادلی بین لذت و وظایفش برقرار کند و از زندگیاش لذت بیشتری ببرد.