پاسخ قرآن
قرآن کریم، به عنوان کتاب مقدس مسلمانان، یک منبع غنی از آموزهها و دستورات اخلاقی و اجتماعی است که نه تنها به عبادت و پرستش میپردازد، بلکه انسان را به مسئولیتپذیری در قبال زمین و محیط زیست نیز متعهد میسازد. در این مقاله به بررسی آیات قرآن در خصوص احترام به طبیعت و مسئولیتهای انسانی در زمینه حفظ محیط زیست میپردازیم و سعی میکنیم این آموزهها را در راستای نیازهای امروزی جوامع بشری تفسیر کنیم. قرآن کریم به عنوان یک منبع راهنما، بیانگر نقش انسان در طبیعت است. در سوره انعام آیه 38، خداوند میفرماید: "و همه چیز را در کتابی بیان کردیم، و هیچ چیز از آن خارج نشده است". این آیه نشاندهنده آن است که تمامی موجودات زنده و غیرزنده تحت سرپرستی و مدیریت انسان قرار دارند. این تأکید بر اهمیت درک وظیفه انسان به عنوان نهاد کنندۀ قدرت در طبیعت، باعث میشود که نگهداری و حفظ از محیط زیست به یکی از اصلیترین رسالتهای انسان تبدیل شود. از دیگر آیات مهم که به این موضوع اشاره دارد، آیه 205 سوره بقره است. در این آیه خداوند میفرماید: "و وقتی که به آنجا برمیگردید، فساد نکنید و زمین را آواره نسازید". این درمیان خطای ناپسند و فاسد کردن فضای زیستی تأکید میکند. خداوند وظیفه انسان را نه تنها به عنوان موجودی که میتواند بر طبیعت تسلط پیدا کند، بلکه به عنوان حافظ و نگهدار آن قرار داده است. تلاش برای آبادانی زمین و جلوگیری از فساد در آن به عنوان یک وظیفه اخلاقی مورد تأکید واقع شده است. مسئولیتهای انسان در قبال محیط زیست در قرآن به روشنی تبیین شده است. در دنیای مدرن، تغییرات اقلیمی، آلودگی، و تخریب منابع طبیعی از چالشهای بزرگ بشریت به شمار میروند. در چنین اوضاعی، آموزههای قرآنی میتواند به عنوان راهنمایی برای رفتار صحیح با محیط زیست مطرح شود. قرآن به انسان یادآوری میکند که باید در رفتار خود نسبت به زمین و موجودات زنده دقت کند و همواره به یاد داشته باشد که این طبیعت امانتی است که به او سپرده شده است. به عنوان مثال، در سوره اسراء آیه 31 خداوند به مسلمانان میفرماید: "و فرزندان خود را از فقر نکشید، ما به آنان و شما روزی میدهیم". این آیه نشاندهنده این است که نه تنها حفاظت از دیگر موجودات بلکه حفظ نسلهای آینده نیز بر عهده انسان است. این نظریه باعث میشود که مسلمانان به اهمیت حفاظت از منابع طبیعی و به حداقل رساندن آلودگیها توجه بیشتری داشته باشند. از سوی دیگر، قرآن کریم ضمن هشدار درباره نابودی طبیعت، انسان را به سیر در زمین و مشاهده نشانههای خداوند دعوت میکند. در سوره علق آیه 5 آمده است: "و به انسان آموخت آنچه را که نمیدانست". این آیه یکی از کلیدهای فهم عمیقتر ما از محیط زیست است. خداوند به انسانها دستور میدهد که در نظر بگیرند و بیندیشند و به علم و دانش خود بیافزایند. از طریق علم، انسان میتواند به درک بهتری از مسائل محیط زیست برسد و اقداماتی مؤثر در جهت حفظ آن انجام دهد. علاوه بر این، قرآن کریم به موضوع تضمین کیفیت زندگی و توزیع عادلانه منابع نیز پرداخته است. در سوره انفال آیه 27 خداوند میفرماید: "ای کسانی که ایمان آوردهاید، اموال و جانهای خود را در راه خدا خرج کنید". این نوع مبارزه فقط به مسائل روشنایی و اخلاق اختصاص ندارد؛ بلکه در زمینه تعادل اکولوژیک و حفظ محیط زیست نیز موثر است. در حقیقت، رعایت اصول اخلاقی در مصرف و مدیریت منابع، بخشی از تعالیم قرآنی به شمار میرود. در دنیای معاصر، مسئله حفظ محیط زیست از اهمیتی دوچندان برخوردار شده است. آسیبهایی که انسان به زمین و زیستگاهها وارد کرده، زنگ خطری برای بشر است. بنابراین، بر اساس آیات قرآن، مسلمانان باید به عنوان امانتداران طبیعت عمل نمایند و در راه حفظ و حمایت از آن کوشش نمایند. در نهایت، آموزههای قرآن کریم میتواند به عنوان یک منبع قدرت بخشی در راستای محافظت از محیط زیست، پایدار بودن زمین و نسلهای آینده مورد استفاده قرار گیرد. فهم این مسئولیت و عمل به آن، نقش مهمی در زندگی مسلمانان خواهد داشت، تا بتوانند در جهت حفظ محیط زیست و اصول و قوانین الهی بکوشند و نسلهای آینده را با دنیای سالمتری مواجه سازند. با توجه به چالشهایی که امروز با آن مواجه هستیم، درک و عمل به این آیات نه تنها فرهنگسازی را تسهیل میکند، بلکه به توسعه پایدار نیز کمک شایانی خواهد کرد.
آیات مرتبط
وَقَدْ أَحْصَيْنَا كُلَّ شَيْءٍ فِي كِتَابٍ ۖ وَمَا تَسْقُطُ مِن وَرَقَةٍ إِلَّا يَعْلَمُهَا
و همه چیز را در کتابی بیان کردیم و هیچ چیزی از آن خارج نشده است.
انعام : 38
وَإِذَا تَوَلَّى سَعَى فِي الْأَرْضِ لِيُفْسِدَ فِيهَا وَيُهْلِكَ الْزَرْعَ وَالنَّسْلَ ۚ وَاللَّهُ لَا يُحِبُّ الْفَسَادَ
و زمانی که [به سمت آنجا] میآید، فساد نکند و زمین را ویران نسازد.
بقره : 205
داستانی دلنشین
روزی یک مرد مسلمان در کنار رودخانهای نشسته بود و به زیبایی طبیعت فکر میکرد. او با خود گفت: "خداوند این مکان را خلق کرده است که ما از آن لذت ببریم و باید در حفظ آن کوشا باشیم." تصمیم گرفت هر روز برای پاکسازی کنار رودخانه بیاید و با دوستانش به این کار ادامه دهـد. همین کار او الهامبخش بسیاری دیگر گشت تا در حفاظت از محیط زیست کوشا شوند.