پاسخ قرآن
قرآن کریم به عنوان کتابی آسمانی، الماسی در دل تاریخ بشر به شمار میرود که به اصول و مبانی اخلاقی و اجتماعی انسانها میپردازد. یکی از مفاهیم مهمی که در این کتاب الهی به صورت غیرمستقیم مطرح شده، مفهوم سکوت است. با توجه به آیات و روایات مرتبط، میتوان دید که سکوت بسته به شرایط و موقعیتهای مختلف، همچنان یک امر ارزشمند و با اهمیت است. در این مقاله، به بررسی اهمیت سکوت در قرآن کریم و تأثیرات مثبت آن بر رفتار اجتماعی و اخلاقی انسانها پرداخته میشود. آیات متعددی در قرآن به موضوعاتی مرتبط با تغییر ناپسند و بیفایده اشاره دارند. این آیات به نوعی ما را به تفکر و دقت در کلامی که بر زبان میآوریم، دعوت میکنند. در سوره الحجرات آیه 12، خداوند به مؤمنان میفرماید: "ای کسانی که ایمان آوردهاید، از بسیار گمانها بپرهیزید، چون بعضی از گمانها گناه است و تجسس نکنید و از یکدیگر غیبت نکنید. آیا یکی از شما دوست دارد که گوشت برادر مردهاش را بخورد؟" این آیه دقیقاً بیانگر اهمیت احتیاط در گفتار و تفکر در بیان نظرات و افکار است. در جهانی که گفتهها میتوانند آسیب جدی به دیگران وارد کنند، سکوت و پرهیز از سخنپراکنیهای ناپسند، میتواند نشانهای از حکمت و تدبیر افراد باشد. سکوت نه تنها میتواند از آسیب به دیگران جلوگیری کند، بلکه فرصت تفکر و تأمل در موضوعات مختلف را نیز فراهم میآورد. به عنوان مثال، سکوت در برابر غیبت و تهمت میتواند به عنوان یک عمل اخلاقی شناخته شود که منجر به حفظ حرمت دیگران و تقویت روابط میان افراد میگردد. این تفکر نشاندهنده این است که انسان باید مراقب گفتار خود باشد و در مواقع حساس به جای کلام، سکوت اختیار کند. در سوره لقمان آیه 19، خداوند بیان میکند: "و در راه خود به نیکی و ادب گام بردار و صدایت را در گفتگوها بلند مکن؛ زیرا صدای تو زشتترین صداهاست". این آیه به اهمیت متانت و آرامش در گفتگو تأکید میکند و اهمیت سکوت را در مواقعی که سخن گفتن ممکن است حاصلی نداشته باشد، میرساند. این تأکید بر سکوت در مواقع مناسب نشانهای از بلاغت و دانایی است. در جوامع امروزی که سرعت تبادل اطلاعات بالا رفته و فضای گفتوگو به طور کمحجمی تغییر یافته، درک و عمل به این اصل میتواند از سستی ناخواستهای که بر اثر زبان آزاد بروز میکند، جلوگیری کند. پرهیز از گفتار ناپسند و بیمورد بسیار مورد توجه قرار گرفته است. در آیات قرآن بر این نکته تأکید شده است که زبان میتواند به عنوان ابزاری برای ارتقای فضایل اخلاقی و اجتماعی عمل کند. گفتار نیکو در بین مؤمنان نه تنها موجب ارتباطات سالمتری میشود بلکه فضایی مثبت برای تعاملات اجتماعی به وجود میآورد. از دیگر نکاتی که در آیات قرآن به آن اشاره شده، همان تأکید بر تفکر و عمیقاندیشی است. زمانی که ما به سکوت روی میآوریم، فرصت فکر کردن به موضوعات مختلف و به خصوص مسائل اجتماعی و انسانی را پیدا میکنیم. در حقیقت سکوت میتواند به ما این امکان را بدهد که با دقت و تأمل به مسائل پیرامونی نگاه کنیم و از صحبتهای بیمحتوا و ناپسند پرهیز کنیم. از آنجا که سخن گفتن در بسیاری از مواقع میتواند منجر به ایجاد تنش و تنشهای اجتماعی گردد، سکوت به عنوان یک ارزش به شمار میرود. ما باید در هر موقعیتی که در آن میتوانیم سکوت کنیم و به مسائل معلومات دقیقتری بپردازیم، این گزینه را به عنوان یک گزینه نخستین مد نظر قرار دهیم. پیام قرآن در این زمینه که ما باید از زبان خود دقت کنیم، به طور مستقیم در تربیت نسلهای آینده جامعه اثرگذار است و میتواند به شکلگیری یک جامعه سالم و پرتلاش بیانجامد. علاوه بر تأکید بر سکوت در برابر ناپسندیها، روح کلی بسیاری از آیات بر ضرورت تفکر و تدبیر در زندگی دلالت دارد. سکوت میتواند ما را از لغزشهایی که ممکن است بر اثر گفتوگوهای ناپسند به وجود بیاید، محافظت کند. این أصل در حقیقت نشاندهنده آن است که گاهی اوقات عدم واکنش نشان دادن در برابر بعضی از مسائل میتواند بهترین واکنش باشد. نتیجهگیری میتوان گفت که سکوت در قرآن کریم به عنوان یک ارزش پنهان و ضمنی یاد شده است. هرچند خبر از زیبا بودن سخن در قرآن به وفور دیده میشود، اما در عین حال زمینههایی از حرمت زبان و تأکید بر سکوت و تفکر به خوبی نمایان است. اهمیت به سکوت و متانت میتواند موجب پایداری و استحکام روابط انسانی و همچنین رشد اخلاقی افراد در جامعه گردد. در نهایت، سکوت یک ویژگی است که نه تنها در ذاتی انسان، بلکه به عنوان یک ابزاری برای مدیریت رفتار و گفتار اجتماعی انسانی بایستی مد نظر قرار گیرد. در نتیجه، قرآن کریم با در نظر داشتن سکوت به عنوان یک مزیت در زندگی اجتماعی انسانها، به ما یادآور میشود که انتخاب به سکوت به جای سخن نابجا، در بسیاری از مواقع هوشمندانهتر و از نظر اخلاقی تر است.
آیات مرتبط
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًۭا مِّنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌۭ وَلا تَجَسَّسُوا وَلَا يَغْتَب بَّعْضُكُمْ بَعْضًا أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَن يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيِّتًۭا فَكَرِهْتُمُوهُ
ای کسانی که ایمان آوردهاید، از بسیار گمانها بپرهیزید، چون بعضی از گمانها گناه است و تجسس نکنید و از یکدیگر غیبت نکنید. آیا یکی از شما دوست دارد که گوشت برادر مردهاش را بخورد؟
حجرات : 12
وَلا تَصْعَبْ خَدَّكَ للنَّاسِ وَلَا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحًۭا ۚ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُتَكَبِّرٍۢ فَخُورٍۢ
و در راه خود به نیکی و ادب گام بردار و صدایت را در گفتگوها بلند مکن؛ زیرا صدای تو زشتترین صداهاست.
لقمان : 19
داستانی دلنشین
روزی مردی به نام عادل در بازار مشغول خرید بود. او مشاهده کرد عدهای در حال غیبت کردن از یکدیگر هستند. در دلش ناراحت شد و به یاد آیات قرآن افتاد که انسان را به احتیاط در گفتار دعوت میکند. عادل تصمیم گرفت به جای غیبت، سکوت اختیار کند و با دیگران با محبت و احترام رفتار کند. این تصمیم باعث شد تا روزش بهتر بگذرد و دوستان بیشتری پیدا کند.