پاسخ قرآن
خودبینی یکی از صفات مذموم و ناپسند در آموزههای دینی و بهویژه در قرآن کریم شناخته میشود. این ویژگی میتواند بهراحتی انسان را از مسیر درست منحرف کرده و او را به سوی گمراهی سوق دهد. در جامعهای که زندگی میکنیم، افراد گاه به دلیل بزرگنمایی و خودپسندی به فراموشی اصول اساسی انسانیت و اخلاق میافتند. خداوند در آیات متعدد قرآن به این مساله پرداخته و همواره بر ضرورت تواضع و فروتنی در زندگی تاکید کرده است. خودبینی به معنای نگاهی خودخواهانه به خود و برتریجویی نسبت به دیگران است که درمان آن نیاز به کار روی نفس و پرورش صفات اخلاقی دارد. بهطور خاص در سوره بقره آیه 206، خداوند افرادی را که به علم و فضیلت خود مغرور میشوند، نکوهش کرده است: "و هنگامی که به ایشان گفته شود که به آنچه نازل شده است ایمان بیاورید، میگویند: "ما به آنچه بر خودمان نازل شده است ایمان میآوریم" و به آنچه بعد از آن نازل شده است کافر میشوند". این آیه بهخوبی نشان میدهد که خوداران، با انکار دانش خود و با مغرور شدن به آن نمیتوانند به حقایق دست یابند و از این رو در مسیر انحراف قرار میگیرند. در سوره لقمان آیه 18، خداوند صراحتاً میفرماید: "و از مردم روی مگردان". در واقع این آیه بیانگر این است که حتی اگر کسی دارای فضیلت و علم باشد، نباید به خود ببالد و نسبت به دیگران خود را بهتر از آنها تصور کند. این نوع نگرش در نهایت منجر به از دست رفتن ارتباطات انسانی و تضعیف روابط اجتماعی میشود. پیروان ادیان و آموزههای انسانی باید از مغرور شدن نسبت به علم و فضیلت خویش پرهیز کنند و بهجای آن، به توسعه صفات اخلاقی نیکو و انسانی بپردازند. از سوی دیگر، در سوره حجرات آیه 11، خداوند میفرماید: "ای کسانی که ایمان آوردید، گروهی از مردان نباید گروهی دیگر را مسخره کنند". این آیه نیز به ما یادآوری میکند که در نزد خداوند بزرگی به تقوا و اعمال نیک است و نه به ظاهر و برازندگی. به عبارتی دیگر، هیچ شخصی به خاطر ثروت، مقام یا ظاهرش نمیتواند از نظر خداوند بزرگ تلقی شود. بلکه آنچه در نهایت باعث اعتبار و مقام در نزد پروردگار میشود، تعهد به آموزههای دینی و عمل به خوبیها و نیکیها است. برای نجات از self-centeredness و خودبینی، مهم است که بر روی صفات پسندیده و نیک تمرکز کنیم و به سمت پرورش تواضع و فروتنی گام برداریم. بهترین راه برای این هدف دعا و تضرع به درگاه الهی است. در واقع، دعا به عنوان یک عمل عبادی میتواند ما را کمک کند تا از بند خودبینی رها شویم و به دیگران احترام بگذاریم. با یادآوری این موضوع که هیچکس کامل نیست و همه انسانها دارای عیوب و کمبودهایی هستند، میتوانیم خود را از دایره خودپسندی بیرون بکشیم. یکی از بهترین الگوها در این زمینه زندگی پیامبران و صالحان است که همواره بر تواضع و فروتنی تاکید داشتهاند. برای مثال، زندگی پیامبر اسلام، حضرت محمد (ص)، نمونهای بارز از تواضع و عدم خودبینی است. ایشان علیرغم مقام رفیع نبوت، همواره در کنار مردم بوده و خود را در ارتباط با آنها قرار میداد. این نوع نگرش باید مدنظر پیروان ادیان و همه انسانها قرار گیرد. بهطور خلاصه، خودبینی یکی از صفات زشت و ناپسند در آموزههای دینی و قرآن است که میتواند عواقب وخیمی برای افراد و جوامع به همراه داشته باشد. تواضع و فروتنی بهعنوان دو نعمت بزرگ الهی باید در زندگی ما گنجانده شود تا از خودبینی و خودپسندی دور شویم. در نهایت، همیشه باید به یاد داشته باشیم که با اندیشه بر روی صفات نیکو و عمل به آنها، میتوانیم قلب خود را از کبر و خودبینی پاک کرده و به انسانهای بهتری تبدیل شویم.
آیات مرتبط
إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا وَمِثْلَهُمْ أَلاَ تَكُونُوا كَأَنْيَامِكَ مَعَ اللهَ إِنَّهُ لَا يَسْتَطِيعُونَ
همانا کسانی که کافر شدند و مانند آنها، خدا نمیتواند با کسی باشد، قطعاً به خواست خداوند کارهایشان برمیگردد.
بقره : 206
وَلَا تَصْفَرْ خَدَّكَ عَنِ النَّاسِ
و از مردم روی مگردان.
لقمان : 18
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا يَسْخَرْ قَوْمٌ مِّن قَوْمٍ عَسَى أَن يَكُونُوا خَيْرًا مِّنْهُمْ
ای کسانی که ایمان آوردهاید، نباید قومی از قومی مسخره کند، امید است که آنها بهتر از آنها باشند.
حجرات : 11
داستانی دلنشین
روزی مردی به نام سجاد در حال تفکر بود که چطور میتواند از خودبینی و غرورش رها شود. او به یاد آیات قرآن افتاد و تصمیم گرفت تا با کمک دعا و طلب forgiveness از خداوند، تواضع بیشتری به خرج دهد. پس از مدتی دید که نسبت به دیگران فضای دلپذیرتری دارد و زندگیاش پربارتر شده است.