پاسخ قرآن
مراقبت از زبان یکی از مسائلی است که در قرآن کریم به طور خاص مورد توجه قرار گرفته است. سخن گفتن به عنوان ابزاری برای ارتباط انسانی دارای اهمیت زیادی است و به همین دلیل خداوند در آیات مختلف قرآن اهمیت توجه به زبان و استفاده صحیح از آن را تأکید کرده است. یکی از آیات کلیدی در این زمینه، آیه 12 سوره حجرات است که تقوا در گفتار و پرهیز از گمانهای بد را به تصویر میکشد. خداوند در این آیه به مؤمنان میفرماید: "ای کسانی که ایمان آوردهاید، از بسیاری از گمانها پرهیز کنید. زیرا برخی از گمانها گناه است و از تجسس و سخنچینی یکدیگر پرهیز کنید." این آیه ما را به تفکر بیشتر در مورد کلماتی که به زبان میآوریم و همچنین آثار آن بر دیگران تحریک میکند. آیه فوق خاطرنشان میکند که زبان ما فقط وسیلهای برای بیان افکار و احساسات نیست، بلکه میتواند ابزاری برای آزار و آتشافروزی نیز باشد. این امر به ما یادآوری میکند که هر کلمهای که از زبان ما خارج میشود، میتواند تبعاتی را به دنبال داشته باشد که حتی فراتر از آنچه ما تصور میکنیم، در زندگی دیگران تأثیر بگذارد. به همین دلیل، اسلام بر نیاز به دقت و احتیاط در گفتار تأکید میکند و انسان را دعوت به فکر کردن و تأمل در سخنانش میکند. علاوه بر این، سوره بقره آیه 83 نیز نکتهای دیگر را مورد اشاره قرار داده است که میتواند کمک شایانی به ما در زمینه استفاده صحیح از زبان کند. در این آیه خداوند به بنیاسرائیل پیمانی داد که "جز به خداوند نپرستند و به والدین نیکی کنند". این دستور همچنین در مورد صحیح بودن گفتار به کار گرفته میشود، به این معنا که زبان ما باید نه تنها در بیان حقیقت به کار گرفته شود، بلکه باید در راستای اخلاق و نیکی نیز عمل کند. این آیه ما را به یادآوری این نکته وا میدارد که زبان باید بهعنوان ابزاری برای نیکی و دوستی در نظر گرفته شود و از آن برای برقراری ارتباطات مثبت بین افراد استفاده شود. سوره لقمان آیه 19 نیز به لزوم ادب در گفتار اشاره دارد. در این آیه خداوند میفرماید: "و در کارهایت با آرامش رفتار کن و صدایت را پایین بیاور. بهراستی که زشتترین صداها، صدای الاغهاست." این بخش از آیه به وضوح نشاندهنده این است که ادب و احترام در گفتار نه تنها به خود ما برمیگردد، بلکه بر تأثیر آن بر روی دیگران نیز تأکید دارد. سخنان ما باید شامل آرامش و احترام باشد، چرا که صدای تند و بیادبانه میتواند به فاصله از پرچم دوستی بین افراد بیانجامد. اینگونه میتوان نتیجه گرفت که در جوامع مختلف و متنوع، زبان به عنوان یک ابزار اساسی در برقراری ارتباطات اجتماعی عمل میکند. بنابراین، مراقبت از زبان باید بهعنوان یک وظیفه فردی و اجتماعی مورد توجه قرار گیرد. ما باید همواره از خود بپرسیم که آیا آنچه میگوییم به دیگران آسیب میزند یا خیر. آیا کلام ما در جهت خیر و نیکی است یا ممکن است باعث ایجاد تنش و اختلاف شود؟ مراقبت از زبان به معنای گفتن حق، دوری از سخنچینی، غیبت و عدم احترام به دیگران است. به عنوان مثال، هنگامی که ما در مورد دیگران صحبت میکنیم، باید اطمینان حاصل کنیم که این صحبتها مفید و سازنده است. بهعلاوه، نباید به گمانها و شایعاتی که ممکن است به اعتبار دیگران آسیب بزند، دامن بزنیم. غیبت و قضاوت نادرست در مورد دیگران نه تنها در اسلام، بلکه در تمامی ادیان و فرهنگهای بزرگ به عنوان عملی ناپسند شناخته شده است. استفاده صحیح از زبان نیازمند زیرساختهای فرهنگی و آموزشی است. مدارس، خانوادهها و نهادهای اجتماعی باید به تربیت نسلهایی بپردازند که آگاه باشند زبان چه تاثیری بر دوستیها و روابط انسانی دارد. کارگاهها و دورههای آموزشی میتوانند به افراد کمک کنند تا یاد بگیرند چگونه به خوبی از زبان خود استفاده کنند و به نحوی ارتباط برقرار کنند که موجب دوستی و همدلی میان آنها شود. به طور خلاصه، مراقبت از زبان و دقت در گفتار نه تنها مسئولیتی فردی است، بلکه به عنوان یک اصل اجتماعی و فرهنگی باید در اجتماع زنده شود. آیات قرآن کریم ما را به این دقت و احتیاط فرا میخوانند و به ما یادآوری میکنند که زبان یک شمشیر دو لبه است. اگر با احتیاط و آگاهی از آن استفاده کنیم، میتواند عاملی برای توسعه و تحکیم روابط انسانی باشد. بنابراین، با رعایت یادگیری و آموزش مخلوطی از ادب، احترام و انصاف، میتوانیم به زبان خود ارزش بیشتری بدهیم و به ساختن جامعهای سالمتر و پرمحبتتر کمک کنیم.
آیات مرتبط
يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِّنَ الظَّنِّ ۚ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ ۖ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا يَغْتَب بَّعْضُكُمْ بَعْضًا ۚ أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَن يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَیْتًا ۚ فَمَكَرِهْتُمُوهُ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۚ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَّحِيمٌ
ای کسانی که ایمان آوردهاید، از بسیاری از گمانها پرهیز کنید، زیرا برخی از گمانها گناه است و از تجسس و سخنچینی یکدیگر پرهیز کنید؛ آیا یکی از شما دوست دارد که گوشت برادرش را مرده بخورد؟ قطعاً از آن بیزارید. و از خدا بترسید؛ بهراستی خداوند توبهپذیر و مهربان است.
حجرات : 12
وَإِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَ بَنِي إِسرائيلَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا اللَّهَ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا
و هنگامی که از فرزندان بنیاسرائیل پیمانی گرفتیم که جز به خداوند نپرستید و به والدین نیکی کنید.
بقره : 83
وَاخْفِضْ جَنَاحَكَ لِلْمُؤْمِنِينَ
و در کارهایت با آرامش رفتار کن و صدایت را پایین بیاور. بهراستی که زشتترین صداها، صدای الاغهاست.
لقمان : 19
داستانی دلنشین
روزی زنی با زبان تند و تیزش نزد شیخ آمد و گفت: "من هیچ گاه به کارهای مردم کاری ندارم، فقط میخواهم حقیقت را بگویم." شیخ با لبخند پاسخ داد: "بله، حقیقت خوب است، اما آیا میدانی که هر حقیقتی را باید با محبت و آرامش بیان کرد؟" آن زن کمی فکر کرد و گفت: "پس چگونه میتوانم این کار را انجام دهم؟" شیخ گفت: "سعی کن قبل از هر سخنی کمی فکر کنی و از خود بپرسی، آیا کلام من به کسی آسیب میزند؟". آن زن با جدیت این نصیحت را دنبال کرد و کمکم متوجه شد که زبانش میتواند عاملی برای محبت و دوستی باشد.