پاسخ قرآن
در آموزه‌های غنی و عمیق قرآن کریم، مسئولیت والدین در تربیت فرزندان جایگاهی بسیار والا و اساسی دارد. فرزندان نه تنها هدیه‌ای از سوی پروردگار محسوب می‌شوند، بلکه به عنوان امانتی الهی شناخته می‌شوند که نیازمند توجه، مراقبت و هدایت صحیح هستند. قرآن به ابعاد مختلف تربیت اشاره دارد و از والدین می‌خواهد که در تربیت فرزندان خود نقش فعال و جامعی ایفا کنند، نه فقط در تأمین نیازهای مادی، بلکه مهم‌تر از آن در پرورش روحی، اخلاقی و معنوی آنها. این مسئولیت سنگین، زیربنای ساختن یک جامعه صالح و نسلی متعهد به ارزش‌های الهی است. یکی از برجسته‌ترین نمونه‌ها در قرآن کریم که مسئولیت تربیتی والدین را به روشنی بیان می‌کند، حکایت لقمان حکیم و پندهای او به فرزندش است که در سوره لقمان به تفصیل آمده است. لقمان، بدون هیچ‌گونه اکراه و اجباری، بلکه با محبتی عمیق و خیرخواهی صادقانه، فرزند خود را به مهم‌ترین اصول دین و اخلاق هدایت می‌کند. اولین و اساسی‌ترین پند او، نهی از شرک ورزیدن به خداوند است، چرا که شرک را «ظلمی بزرگ» می‌داند. این نشان می‌دهد که وظیفه اصلی والدین، آشنا کردن فرزندان با توحید و یگانه‌پرستی، و ریشه‌کن کردن هر گونه تفکر شرک‌آمیز از دل و ذهن آن‌هاست. این آموزش باید از همان سنین پایین آغاز شود، زیرا اعتقاد به یگانگی خداوند، ستون فقرات هر تربیت دینی و اخلاقی است. پس از آن، لقمان فرزند خود را به برپایی نماز، امر به معروف و نهی از منکر و صبر در برابر مشکلات توصیه می‌کند. این پندها، ابعاد عملی و اجتماعی تربیت را در بر می‌گیرد. برپایی نماز، نمادی از ارتباط مستمر با خداوند و تقویت بعد معنوی است. والدین باید فرزندان خود را به تدریج با اهمیت نماز آشنا کرده و با تشویق و همراهی، آنها را به اقامه این فریضه تشویق کنند. امر به معروف و نهی از منکر نیز نشان‌دهنده مسئولیت اجتماعی فرزندان است؛ والدین باید به فرزندان بیاموزند که در برابر ناهنجاری‌ها و منکرات بی‌تفاوت نباشند و به سوی خیر و صلاح دعوت کنند. این امر نیازمند پرورش شجاعت، مسئولیت‌پذیری و قدرت تشخیص خیر از شر در آن‌هاست. همچنین، توصیه به صبر، از اهمیت آموزش تاب‌آوری و مقاومت در برابر سختی‌ها حکایت دارد، زیرا زندگی همواره با چالش‌ها همراه است و والدین باید فرزندان را برای مواجهه با این چالش‌ها آماده سازند. قرآن همچنین بر لزوم رعایت ادب و تواضع در برابر مردم تأکید دارد، همان‌طور که لقمان به فرزندش می‌گوید که روی خود را از مردم برنگرداند و در زمین با تکبر راه نرود. این نشان‌دهنده اهمیت تربیت اخلاقی و پرورش صفات پسندیده مانند فروتنی، احترام به دیگران و دوری از غرور و تکبر است. والدین باید الگوی عملی این صفات باشند و با رفتار خود، این ارزش‌ها را به فرزندان آموزش دهند. یکی دیگر از آیات کلیدی در این زمینه، آیه 6 سوره تحریم است که می‌فرماید: "یا أیها الذین آمنوا قوا أنفسکم و أهلیکم نارا وقودها الناس و الحجارة" (ای کسانی که ایمان آورده‌اید، خود و خانواده خود را از آتشی که هیزم آن مردم و سنگ‌ها هستند، حفظ کنید). این آیه به صراحت، مسئولیت حفظ خانواده از عذاب الهی را بر عهده والدین می‌گذارد. این حفظ، تنها با تأمین غذا و پوشاک صورت نمی‌گیرد، بلکه با تربیت صحیح، آموزش دین، آشنا کردن با احکام الهی، و دعوت به تقوا و پرهیزکاری محقق می‌شود. والدین باید فرزندان را از هر آنچه که منجر به گناه و دوری از خداوند می‌شود، برحذر دارند و آنها را به مسیر رستگاری هدایت کنند. این مسئولیت، فراتر از امور دنیوی است و به سعادت اخروی فرزندان گره خورده است. علاوه بر آموزش مستقیم، قرآن به نقش دعا و تضرع والدین برای فرزندان نیز اهمیت می‌دهد. داستان پیامبرانی چون ابراهیم (ع) و زکریا (ع) که از خداوند فرزندان صالح و با تقوا درخواست می‌کنند (مانند آیه 74 سوره فرقان: "وَالَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَذُرِّيَّاتِنَا قُرَّةَ أَعْيُنٍ وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِينَ إِمَامًا"), نشان‌دهنده این است که والدین باید همواره برای هدایت و نیک‌بختی فرزندانشان دعا کنند. این دعا، خود نوعی تلاش و ابراز دغدغه عمیق والدین برای آینده معنوی فرزندان است. همچنین، قرآن بر اهمیت رعایت عدالت بین فرزندان و جلوگیری از هرگونه تبعیض تأکید دارد. هرچند که آیات مستقیمی در این باره در مورد تربیت نیامده، اما اصول کلی عدالت و احسان که در سراسر قرآن به آنها اشاره شده، شامل این موضوع نیز می‌شود. والدین باید به نیازهای عاطفی، تربیتی و مادی همه فرزندان خود توجه کنند و بین آنها فرق نگذارند تا بذر کینه و حسد در دل آنها کاشته نشود. ایجاد محیطی سرشار از عشق، احترام و امنیت عاطفی، از دیگر ابعاد مسئولیت والدین است. در نهایت، می‌توان گفت که مسئولیت والدین در تربیت فرزندان از منظر قرآن، یک مسئولیت چندوجهی، مستمر و بسیار حیاتی است که ابعاد اعتقادی، اخلاقی، عملی و اجتماعی را در بر می‌گیرد. این مسئولیت نه تنها بر سعادت فرزندان در دنیا و آخرت تأثیر می‌گذارد، بلکه نقش اساسی در شکل‌گیری جامعه‌ای سالم و برخوردار از ارزش‌های الهی ایفا می‌کند. قرآن از والدین می‌خواهد که با عشق، حکمت، صبر و ثبات قدم، این امانت الهی را به بهترین نحو پرورش دهند و با الگو قرار دادن خود، مسیر هدایت و رستگاری را برای نسل‌های آینده هموار سازند.
آیات مرتبط
وَإِذْ قَالَ لُقْمَانُ لِابْنِهِ وَهُوَ يَعِظُهُ يَا بُنَيَّ لَا تُشْرِكْ بِاللَّهِ ۖ إِنَّ الشِّرْكَ لَظُلْمٌ عَظِيمٌ
و [یاد کن] هنگامی را که لقمان به پسرش – در حالی که او را پند می‌داد – گفت: ای پسرک من، به خدا شرک میاور؛ زیرا شرک ستمی بس بزرگ است.
لقمان : 13
يَا بُنَيَّ أَقِمِ الصَّلَاةَ وَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنكَرِ وَاصْبِرْ عَلَىٰ مَا أَصَابَكَ ۖ إِنَّ ذَٰلِكَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ
ای پسرک من، نماز را برپا دار و امر به معروف و نهی از منکر کن و بر آنچه به تو رسید شکیبایی ورز، بی‌گمان این [امور] از کارهای اراده شده و استوار است.
لقمان : 17
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ عَلَيْهَا مَلَائِكَةٌ غِلَاظٌ شِدَادٌ لَّا يَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ وَيَفْعَلُونَ مَا يُؤْمَرُونَ
ای کسانی که ایمان آورده‌اید، خود و خانواده خود را از آتشی که هیزم آن مردم و سنگ‌ها هستند، حفظ کنید؛ آتشی که فرشتگانی بر آن گمارده شده‌اند، خشن و سخت‌گیرند و هرگز از آنچه خدا به آنان دستور دهد، نافرمانی نمی‌کنند و آنچه را دستور داده شده‌اند، انجام می‌دهند.
تحریم : 6
داستانی دلنشین
روزی تاجری با فرزند خود که هنوز خردسال بود، در باغی قدم می‌زد. درختان جوان بسیاری در آن باغ بودند که برخی راست و استوار رشد کرده بودند و برخی دیگر کج و نازیبا. تاجر با افسوس به درختان کج نگاهی انداخت و به فرزندش گفت: «پسرم، ببین این درختان را. اگر از همان ابتدا، باغبان به آنها رسیدگی کرده و شاخه‌های کجشان را راست می‌کرد، امروز چنین کج و ناراست نمی‌شدند.» سپس با لحنی مهربان افزود: «همین‌طور است تربیت تو. اگر پدری از آغاز، بذر ادب و معرفت و پرهیزگاری را در دل فرزندش نکارد و او را به راه راست هدایت نکند، آن فرزند چون درختی کج می‌شود که ثمری نیکو ندهد. پس ای جان پدر، تربیت را از کودکی دریاب که بنیاد نیک‌بختی از همان زمان آغاز می‌شود و به بار می‌نشیند.» فرزند که سخنان پدر را با دقت شنیده بود، از آن روز با جدیت بیشتری در پی کسب دانش و فضائل اخلاقی برآمد و در آینده، خود مردی حکیم و پرهیزگار شد که نیک‌نامی او از برکت تربیت صحیح پدرش بود.