آیا قرآن درباره انتخاب همسر توصیه‌ای دارد؟

در کلام الهی، قرآن کریم، بنیاد ازدواج و انتخاب همسر به عنوان یکی از مهم‌ترین ارکان زندگی فردی و اجتماعی، با رویکردی عمیق و جامع مورد توجه قرار گرفته است. اگرچه قرآن فهرست دقیقی از ویژگی‌های ظاهری یا مادی برای انتخاب همسر ارائه نمی‌دهد، اما اصول و معیارهای اساسی را بیان می‌کند که اساس یک زندگی زناشویی پایدار، آرامش‌بخش و معنوی را تشکیل می‌دهند. این توصیه‌ها بیش از آنکه به ظاهر یا ثروت توجه کنند، بر مبنای ارزش‌های اخلاقی، معنوی و انسانی استوارند و هدایت‌گر انسان در راه رسیدن به سعادت حقیقی هستند. مهم‌ترین و اساسی‌ترین توصیه‌ای که قرآن کریم در مورد انتخاب همسر ارائه می‌دهد، معیاری است که ریشه در تقوا و ایمان دارد. در سوره نور، آیه ۲۶، خداوند متعال می‌فرماید: «الْخَبِيثَاتُ لِلْخَبِيثِينَ وَالْخَبِيثُونَ لِلْخَبِيثَاتِ ۖ وَالطَّيِّبَاتُ لِلطَّيِّبِينَ وَالطَّيِّبُونَ لِلطَّيِّبَاتِ»؛ یعنی «زنان ناپاک برای مردان ناپاکند و مردان ناپاک برای زنان ناپاک، و زنان پاک برای مردان پاکند و مردان پاک برای زنان پاک.» این آیه به وضوح بر اصل همتایی و همخوانی در طهارت نفس و خصلت‌های اخلاقی تأکید می‌کند. این بدان معناست که در انتخاب همسر، باید به دنبال کسی بود که از نظر اخلاقی، معنوی و اعتقادی با ما سنخیت داشته باشد. ایمان و تقوا نه تنها ضامن رعایت حقوق متقابل است، بلکه بستری برای تربیت فرزندانی صالح و ایجاد محیطی آرام و پربرکت در خانه فراهم می‌آورد. وقتی همسران بر یک مدار فکری و معنوی حرکت می‌کنند، درک متقابل عمیق‌تر شده و چالش‌ها با رویکردی مشترک حل می‌شوند. علاوه بر این، قرآن به صراحت از ازدواج با مشرکان نهی کرده و ایمان را شرط اساسی برای تشکیل خانواده می‌داند. در سوره بقره، آیه ۲۲۱، آمده است: «وَلَا تَنكِحُوا الْمُشْرِكَاتِ حَتَّىٰ يُؤْمِنَّ ۚ وَلَأَمَةٌ مُّؤْمِنَةٌ خَيْرٌ مِّن مُّشْرِكَةٍ وَلَوْ أَعْجَبَتْكُمْ ۗ وَلَا تُنكِحُوا الْمُشْرِكِينَ حَتَّىٰ يُؤْمِنُوا ۚ وَلَعَبْدٌ مُّؤْمِنٌ خَيْرٌ مِّن مُّشْرِكٍ وَلَوْ أَعْجَبَكُمْ...»؛ یعنی «با زنان مشرک ازدواج نکنید، مگر اینکه ایمان بیاورند؛ و کنیز مؤمن بهتر از زن آزاد مشرک است، هر چند او شما را به شگفتی آورد. و مردان مشرک را به همسری ندهید، مگر اینکه ایمان بیاورند؛ و برده مؤمن بهتر از مرد آزاد مشرک است، هر چند او شما را به شگفتی آورد.» این آیه نشان می‌دهد که توافق در مبانی اعتقادی، یک ستون فقرات مهم برای زندگی مشترک است. تفاوت‌های بنیادین در اعتقادات می‌توانند منشأ اختلافات عمیق و غیرقابل حل شوند، چرا که ارزش‌ها و اولویت‌های زندگی را به کلی تحت تأثیر قرار می‌دهند. ازدواجی که بر پایه ایمان مشترک بنا شود، اهداف والاتری را دنبال می‌کند و می‌تواند به رشد معنوی هر دو طرف کمک کند. قرآن همچنین هدف از ازدواج را «سکینه» و «مودت و رحمت» معرفی می‌کند. در سوره روم، آیه ۲۱، می‌فرماید: «وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً ۚ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ»؛ یعنی «و از نشانه‌های او این است که از جنس خودتان همسرانی برای شما آفرید تا به وسیله آن‌ها آرامش یابید و میان شما دوستی و مهربانی قرار داد. به راستی در این [امر] برای مردمی که می‌اندیشند، نشانه‌هایی است.» این آیه، هدف ازدواج را ایجاد آرامش، محبت و مهربانی متقابل بیان می‌کند. بنابراین، در انتخاب همسر، باید به دنبال کسی باشیم که بتواند این آرامش را به زندگی ما بیاورد و قابلیت ایجاد مودت و رحمت را داشته باشد. این ویژگی‌ها غالباً در افرادی با خُلق نیکو، اهل مدارا، صبور و بافرهنگ یافت می‌شود. انتخاب همسری که باعث آرامش خاطر و تسکین روحی باشد، بسیار مهم‌تر از جذابیت‌های زودگذر است. مودت و رحمت، پایه‌هایی هستند که یک رابطه زناشویی را در برابر طوفان‌های زندگی مقاوم می‌سازند. علاوه بر این، گرچه قرآن به طور مستقیم به جنبه‌های مادی یا ظاهری نپرداخته، اما سنت و سیره پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) که برگرفته از روح قرآن است، معیارهایی نظیر شرافت خانوادگی و توانایی مالی (برای مرد) را نیز مطرح کرده‌اند که البته همگی در سایه ایمان و اخلاق قرار می‌گیرند. پیامبر (ص) فرمودند: «زن برای چهار چیز نکاح می‌شود: مالش، حسب و نسبش، جمالش و دینش؛ پس تو آن را که دیندار است اختیار کن.» این حدیث شریف، دینداری را به عنوان مهم‌ترین معیار مطرح می‌کند، با این تاکید که دیگر معیارها مانند زیبایی و ثروت، اگر با دینداری همراه باشند، ارزشمندتر می‌شوند، اما اگر دینداری نباشد، خود به تنهایی ارزشی ندارند. زیرا زیبایی و مال فانی‌اند، اما تقوا و اخلاق نیکوست که دوام می‌آورد و در طول زمان زندگی را شیرین نگه می‌دارد. در نهایت، انتخاب همسر در قرآن، یک انتخاب صرفاً شخصی نیست، بلکه تصمیمی است که بر اساس بصیرت و با در نظر گرفتن اهداف والای الهی برای یک زندگی مشترک، یعنی رسیدن به آرامش، تکامل معنوی و تربیت نسلی صالح صورت می‌گیرد. قرآن از انسان می‌خواهد که در این انتخاب، اولویت را به جنبه‌های روحی و اخلاقی بدهد و از فریب ظاهر و تمایلات زودگذر بپرهیزد. این انتخاب، بنیاد جامعه‌ای سالم و خانواده‌ای سعادتمند است که در آن، هر دو زوج با همکاری و همدلی، به سوی کمال حرکت می‌کنند و به یکدیگر در مسیر بندگی خدا یاری می‌رسانند. پس، به طور خلاصه، قرآن بر انتخاب همسری تاکید دارد که از نظر ایمان، تقوا و اخلاق نیکو با فرد همسو باشد تا بنیان خانواده‌ای بر مودت و رحمت و آرامش بنا گردد.