پاسخ قرآن
در قرآن کریم، وظایف و مسئولیت‌های والدین نسبت به فرزندانشان، هرچند به صورت فهرست‌وار و مستقیم کمتر ذکر شده باشد، اما از طریق آیات متعدد و اصول کلی که در مورد خانواده و تربیت نسل آینده بیان شده، به وضوح قابل استنتاج است. قرآن بر این باور است که خانواده بنیادی‌ترین نهاد اجتماعی است و والدین نقش محوری در شکل‌گیری شخصیت و تربیت فرزندان بر عهده دارند. این نقش فراتر از تأمین نیازهای مادی است و ابعاد عمیق روحانی، اخلاقی، و اجتماعی را در بر می‌گیرد. یکی از مهم‌ترین وظایف والدین از منظر قرآن، تربیت صحیح و هدایت فرزندان به سوی خداوند و مسیر حق است. این وظیفه با تأکید بر توحید و دوری از شرک آغاز می‌شود. داستان لقمان حکیم در سوره لقمان، نمونه‌ای بارز از این وظیفه است. لقمان به فرزندش توصیه می‌کند که هرگز برای خدا شریک قائل نشود، چرا که شرک، ظلمی عظیم است. این نشان می‌دهد که نخستین درس والدین باید درباره وحدانیت خدا و ایمان به او باشد. علاوه بر این، لقمان به فرزندش یادآوری می‌کند که نماز را برپا دارد، امر به معروف و نهی از منکر کند، و در برابر مصیبت‌ها صبر پیشه سازد. این توصیه‌ها، تصویری جامع از تربیت دینی و اخلاقی را ارائه می‌دهد که والدین موظف به ارائه آن هستند. قرآن همچنین بر مسئولیت والدین در حفظ فرزندان از آتش دوزخ تأکید دارد. در سوره تحریم آیه ۶ می‌خوانیم: "یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنفُسَکُمْ وَأَهْلِیکُمْ نَارًا..." (ای کسانی که ایمان آورده‌اید، خود و خانواده‌تان را از آتشی که هیزم آن انسان‌ها و سنگ‌ها هستند، حفظ کنید). این آیه به وضوح مسئولیت والدین را در تربیت دینی و اخلاقی فرزندانشان نشان می‌دهد تا از انحراف و تباهی نجات یابند و در مسیر رستگاری قدم بردارند. حفظ خانواده از آتش جهنم به معنای آموزش صحیح، فراهم آوردن محیطی سالم، و تشویق به عمل صالح است. تأمین معاش و نیازهای مادی فرزندان نیز از وظایف مهم والدین است. اگرچه قرآن مستقیماً به جزئیات مالی نمی‌پردازد، اما در آیات مختلف بر لزوم انفاق و تأمین نیازهای خانواده تأکید می‌کند. برای مثال، در آیه ۲۳۳ سوره بقره، در مورد شیر دادن مادر و تأمین خوراک و پوشاک او توسط پدر به نحو شایسته صحبت می‌شود. این آیه به صورت ضمنی بیانگر مسئولیت پدر در تأمین معیشت خانواده و فرزندان است. این تأمین باید به گونه‌ای باشد که کرامت خانواده حفظ شود و فرزندان احساس امنیت و کفایت کنند. علاوه بر این، والدین وظیفه دارند که محیطی سرشار از محبت، رحمت و شفقت برای فرزندان فراهم آورند. قرآن کریم بارها بر رحمت و مودت در روابط خانوادگی تأکید کرده است. محیط خانواده باید محلی برای رشد عاطفی و روانی فرزندان باشد، جایی که آنها احساس امنیت، دوست داشته شدن، و ارزش پیدا کردن کنند. این شفقت و مهربانی نه تنها در تعاملات روزمره بلکه در مواجهه با خطاهای فرزندان نیز نمود پیدا می‌کند؛ والدین باید با حکمت و دلسوزی راهنمایی کنند، نه با خشونت و طرد. آموزش و پرورش فرزندان نیز از وظایف مهم والدین است. این آموزش شامل یادگیری قرآن، احکام دینی، و همچنین علوم و فنونی است که برای زندگی مفید است. قرآن کریم همواره به تفکر، تعقل، و کسب علم اهمیت داده است. والدین باید فرزندان خود را به سوی دانش و حکمت سوق دهند تا بتوانند در جامعه نقش سازنده‌ای ایفا کنند و زندگی خود را بر اساس فهم و بصیرت بنا نهند. در نهایت، والدین خود باید الگوی عملی برای فرزندانشان باشند. رفتار و اعمال والدین بیش از گفتارشان بر فرزندان تأثیر می‌گذارد. قرآنی که به مؤمنان دستور می‌دهد بهترین گفتار و کردار را داشته باشند، این اصل را در مورد والدین نیز جاری می‌داند. اگر والدین خود به آنچه می‌گویند عمل نکنند، نمی‌توانند انتظار داشته باشند که فرزندانشان از آنها پیروی کنند. بنابراین، تقوا، صداقت، عدالت، و رعایت حقوق دیگران در زندگی والدین، بهترین درس عملی برای فرزندان است. به طور خلاصه، وظایف والدین در قرآن کریم را می‌توان در محورهای زیر دسته‌بندی کرد: تربیت ایمانی و اخلاقی (مهم‌ترین وظیفه)، محافظت از فرزندان در برابر گمراهی و انحراف (هم دنیا و هم آخرت)، تأمین نیازهای مادی و فراهم آوردن زندگی شرافتمندانه، ایجاد محیطی پر از محبت و رحمت، تشویق به علم‌آموزی و رشد فکری، و در نهایت، ایفای نقش الگوی عملی برای فرزندان. این وظایف، امانتی الهی است که به والدین سپرده شده و پاداش عظیمی در دنیا و آخرت برای انجام صحیح آنها در نظر گرفته شده است.
آیات مرتبط
وَإِذْ قَالَ لُقْمَانُ لِابْنِهِ وَهُوَ يَعِظُهُ يَا بُنَيَّ لَا تُشْرِكْ بِاللَّهِ ۖ إِنَّ الشِّرْكَ لَظُلْمٌ عَظِيمٌ
و [یاد کن] هنگامی را که لقمان به پسرش در حالی که او را پند می‌داد، گفت: ای پسرک من، به خدا شرک نورز، یقیناً شرک ستمی بزرگ است.
لقمان : 13
يَا بُنَيَّ أَقِمِ الصَّلَاةَ وَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنكَرِ وَاصْبِرْ عَلَىٰ مَا أَصَابَكَ ۖ إِنَّ ذَٰلِكَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ
ای پسرک من، نماز را برپا دار و امر به معروف و نهی از منکر کن و در برابر آنچه به تو می‌رسد، شکیبا باش، که این از کارهای استوار و محکم است.
لقمان : 17
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ عَلَيْهَا مَلَائِكَةٌ غِلَاظٌ شِدَادٌ لَّا يَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ وَيَفْعَلُونَ مَا يُؤْمَرُونَ
ای کسانی که ایمان آورده‌اید، خود و خانواده‌تان را از آتشی حفظ کنید که هیزم آن انسان‌ها و سنگ‌ها هستند؛ بر آن فرشتگانی درشت‌خو و سخت‌گیر گمارده شده‌اند که هرگز از آنچه خدا به آنها فرمان داده، سرپیچی نمی‌کنند و آنچه را دستور داده می‌شوند، انجام می‌دهند.
تحریم : 6
وَالْوَالِدَاتُ يُرْضِعْنَ أَوْلَادَهُنَّ حَوْلَيْنِ كَامِلَيْنِ ۖ لِمَنْ أَرَادَ أَن يُتِمَّ الرَّضَاعَةَ ۚ وَعَلَى الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَكِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ ۚ لَا تُكَلَّفُ نَفْسٌ إِلَّا وُسْعَهَا ۚ لَا تُضَارَّ وَالِدَةٌ بِوَلَدِهَا وَلَا مَوْلُودٌ لَّهُ بِوَلَدِهِ ۚ وَعَلَى الْوَارِثِ مِثْلُ ذَٰلِكَ ۗ فَإِنْ أَرَادَا فِصَالًا عَن تَرَاضٍ مِّنْهُمَا وَتَشَاوُرٍ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَا ۗ وَإِنْ أَرَدتُّمْ أَن تَسْتَرْضِعُوا أَوْلَادَكُمْ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ إِذَا سَلَّمْتُم مَّا آتَيْتُم بِالْمَعْرُوفِ ۗ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ
و مادران فرزندان خود را دو سال تمام شیر می‌دهند؛ این [حکم] برای کسی است که بخواهد دوران شیردهی را کامل کند. و بر پدر فرزند است که خوراک و پوشاک مادران را به نحو شایسته تأمین کند. هیچ کس جز به اندازه توانش مکلف نمی‌شود. نه مادر به خاطر فرزندش زیان ببیند و نه پدر به خاطر فرزندش [که باید در حد توانش نفقه دهد] و بر وارث [نیز] همین گونه است. و اگر پدر و مادر بخواهند با رضایت و مشورت یکدیگر، فرزند را [قبل از دو سال] از شیر بازگیرند، گناهی بر آنان نیست. و اگر بخواهید فرزندانتان را به دایگان بسپارید، گناهی بر شما نیست، به شرط آنکه آنچه را مقرر کرده‌اید به شایستگی بپردازید. و از خدا پروا کنید و بدانید که خدا به آنچه می‌کنید، بیناست.
بقره : 233
داستانی دلنشین
در گلستان سعدی آمده است که پادشاهی فرزندی نادان و نااهل داشت. روزی به حکیمی گفت: «چه کنم با این پسر که نه نصیحت می‌پذیرد و نه ادب می‌آموزد؟» حکیم لبخندی زد و گفت: «ای پادشاه، دانه اگر از آغاز در زمینی نیکو کاشته نشود، هرگز درخت میوه‌داری نخواهد شد. فرزند نیز چنین است. اگر در کودکی بذر ادب و معرفت در دل او نپاشیدید، در بزرگی انتظار میوه صلاح و درستی از او نداشته باشید. تربیت چون بنا نهادن است؛ ستون‌ها را باید از ابتدا محکم کرد تا سقف فرو نریزد.» این داستان به آرامی یادآور می‌شود که وظیفه اصلی والدین، از همان آغاز، کاشتن دانه‌های نیکو و آبیاری آنها با محبت و حکمت است تا شاخه‌های پربار ادب و دین از آن بروید.