آیا تجمل‌گرایی در اسلام نهی شده؟

تجمل‌گرایی و اسراف از مهم‌ترین مسائلی هستند که در آموزه‌های دینی و به ویژه در قرآن کریم به آن‌ها پرداخته شده است. این موضوعات به قدری حائز اهمیت‌اند که به عنوان صفات نه تنها ناپسند، بلکه به عنوان صفات کسانی که از مسیر درست زندگی دور شده‌اند، مطرح شده‌اند. در واقع، قرآن کریم با صراحت به جلوه‌های اسراف و تجمل‌گرایی نه تنها در زندگی فردی، بلکه در زندگی اجتماعی اشاره کرده و تأکید می‌کند که این رفتارها نه تنها به مصلحت فرد نیست، بلکه به جامعه نیز آسیب می‌زند. در آیه ۳۱ سوره اعراف، می‌خوانیم: "وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا ۖ إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ". این آیه به ما می‌گوید که در هنگام مصرف غذا و نوشیدنی از اسراف پرهیز کنیم، زیرا خداوند چنین رفتارهایی را نمی‌پسندد. یعنی بایستی در تمامی جنبه‌های زندگی، حتی در خورد و خوراک، تعادلی برقرار کنیم که نه تنها به خود آسیب نرسانیم، بلکه مایه رنجش و نارضایتی دیگران نیز نشویم. اسراف به معنای بی‌ملاحظگی در مصرف منابع است. این منابع می‌توانند مالی، زمانی یا حتی انرژی و منابع طبیعی باشند. صرف هزینه‌های غیرضروری و بیش از حد نیاز به وضوح نشانه‌ای از نداشتن درک عمیق از ارزش‌ها و امکانات است. تجمل‌گرایی، به عنوان نمایشی از ثروت و فخر فروشی در بسیاری از جوامع دیده می‌شود، اما آیا واقعاً این رفتارها می‌تواند نشان‌دهنده رشد اجتماعی و فردی باشد؟ قران با صراحت به این سمت و سو پرداخته و از ما می‌خواهد تا در میانه راه توازن را حفظ نماییم. در سوره فرقان آیه ۶۷، خداوند ویژگی بندگان صالح و شایسته خود را این‌گونه توصیف کرده است: "وَالَّذِينَ إِذَا أَنفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَلَمْ يَقْتُرُوا وَكَانَ بَيْنَ ذَٰلِكَ قَوَامًا". این عبارت به خوبی نشاندهنده اهمیت تعادل در خرج‌کردن است. بندگان واقعی خدا همواره در هزینه‌های خود نه از کثرت خرج فاصله می‌گیرند و نه به سوی فقر و تنگدستی می‌روند؛ بلکه آنها در مقابل خواسته‌ها، به روحیه قناعت پایبند بوده و از مصرف بی‌مورد و اسراف دوری می‌کنند. به عبارت دیگر، قرآن بر اصول میانه‌روی و قناعت تأکید دارد و تجمل‌گرایی را به عنوان یک انحراف و افتخار نابجا در نظر می‌گیرد. از سوی دیگر، در سوره نساء آیه ۳۶ خداوند می‌فرماید: "وَقَضَىٰ رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا". در اینجا توجه به این نکته ضروری است که قرآن کریم روابط انسانی را بر اساس عشق و نیکی تعریف می‌کند. این معنای عمیق حاکی از آن است که ما باید در روابط خود، محبت را بر تجمل و فخر فروشی اولویت دهیم. این نگاه به زندگی باعث خواهد شد که ما به جای تاکید بر ظاهر و ثروت، بر ارزش‌های معنوی و انسانی تمرکز کنیم. با توجه به این آموزه‌ها می‌توان به این نتیجه رسید که تجمل‌گرایی در اسلام نه تنها مورد توبیخ واقع شده، بلکه به وضوح از آن نهی شده است. اصول اولیه دین اسلام، بر پایه سادگی، قناعت و میانه‌روی استوار است. انسان‌ها باید به جای توجه به مُد و تجمل، سعی کنند در موارد مختلف زندگی، به ویژه در نحوه خرج کردن و زندگی روزمره خود، به سادگی تلاش نمایند. در واقع، جوامع تجملی به تبع آن دچار مشکلاتی چون فاصله طبقاتی، نابرابری در توزیع منابع و فشار اقتصادی می‌شوند. وجود تجمل‌گرایی منجر به رقابت‌های نادرست اجتماعی و از دست دادن ارزش‌های انسانی می‌گردد. در این میان، نیاز به یک نگاه انتقادی به رفتارهای اجتماعی و اقتصادی داریم تا از آنچه که ممکن است به یک جامعه اسرافکارانه تبدیل شود، دوری کنیم. نه تنها در زمینه مصرف و هزینه‌ها بلکه در تمامی ابعاد زندگی روزمره، تأکید بر سادگی و قناعت باید اولویت قرار گیرد. به طور کلی، می‌توان چنین بیان کرد که در زندگی فردی و اجتماعی، باید به داشته‌ها احترام گذاشته و در عین حال در مصرف آن‌ها آگاه و محتاط باشیم. این کار می‌تواند راهی برای انتقال به یک زندگی بهتر و با هدف‌های معنادار باشد. بنابراین، تجمل‌گرایی و اسراف نه تنها جزو صفات ناپسند به حساب می‌آیند، بلکه به وضوح بسیاری از مسائل اجتماعی را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهند. در نهایت، رعایت فرهنگ قناعت و میانه‌روی، نه تنها به نفع خود شخص بلکه به نفع کل جامعه خواهد بود.