پاسخ قرآن
درک مفهوم سختی و ابتلا در زندگی از دیدگاه قرآن کریم، نیازمند تأمل عمیق در حکمت الهی و سنت‌های جاری خداوند در هستی است. پرسش اینکه «آیا سختی زندگی نشانه دوری از خداست؟» پاسخی یکتا و ساده ندارد، زیرا قرآن کریم سختیها را نه صرفاً به عنوان نشانه‌ای از دوری یا غضب الهی، بلکه بیشتر به عنوان ابزاری برای آزمودن، تربیت، پاکسازی و ارتقاء انسان مطرح میکند. این یک نگاه جامع و چندوجهی است که از دیدگاه اسلام، زندگی دنیا را صحنه امتحانات و چالش‌ها می‌داند. یکی از مهم‌ترین آیات در این زمینه، آیه 155 سوره بقره است که می‌فرماید: «وَلَنَبْلُوَنَّكُم بِشَيْءٍ مِّنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِّنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنفُسِ وَالثَّمَرَاتِ ۗ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ؛ و قطعاً شما را با چيزى از ترس، گرسنگى، كاهش اموال، از دست دادن جان‌ها و محصولات آزمايش مى‌كنيم؛ و بشارت ده به شكيبايان.» این آیه به وضوح بیان میکند که سختیها جزئی جدانشدنی از زندگی دنیوی هستند و هدف از آن‌ها «آزمایش» انسان است. این آزمایش برای همه افراد، اعم از مؤمن و غیرمؤمن، نیکوکار و گنهکار، اتفاق می‌افتد. برای مؤمن، این سختیها فرصتی برای رشد، صبرورزی، افزایش توکل به خدا و تقرب بیشتر به اوست. در این حالت، سختی نه تنها نشانه دوری از خدا نیست، بلکه می‌تواند پلی برای رسیدن به مراتب بالاتر معنوی و قرب الهی باشد. همچنین، در آیه 35 سوره انبیاء می‌خوانیم: «كُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ ۗ وَنَبْلُوكُم بِالشَّرِّ وَالْخَيْرِ فِتْنَةً ۖ وَإِلَيْنَا تُرْجَعُونَ؛ هر نفسى چشنده مرگ است؛ و ما شما را با بدى و خوبى می‌آزماییم؛ و به سوى ما بازگردانده مى‌شويد.» این آیه تأکید میکند که هم «شرّ» (سختی و بلا) و هم «خیر» (آسایش و نعمت) ابزارهای آزمایشی هستند. گاهی آسایش و فراوانی نعمت، آزمایشی سخت‌تر از بلاست، زیرا می‌تواند منجر به غفلت و کبر شود. بنابراین، اگر کسی در رفاه و آسایش باشد، این نیز لزوماً نشانه نزدیکی او به خدا نیست، بلکه می‌تواند آزمایشی برای شکرگزاری و عدم فراموشی حق باشد. به همین ترتیب، سختیها نیز به تنهایی نشانه دوری نیستند، بلکه زمینه ساز بازگشت و تضرع به درگاه الهی هستند. یکی دیگر از جنبه‌های حکمت سختیها، پاکسازی گناهان است. در روایات اسلامی آمده که بلاها و مصائب، کفاره گناهان مؤمنان هستند. وقتی فردی مؤمن دچار سختی می‌شود، ممکن است این سختیها در حال پاک کردن او از آلودگی‌های گناهانش باشند، تا با قلبی پاک‌تر به سوی پروردگارش بازگردد. این خود نشانه‌ای از رحمت و محبت الهی است که به بنده فرصت می‌دهد بدون تحمل عذاب اخروی، از گناهانش پاک شود. پس، سختی در اینجا نه تنها نشانه دوری نیست، بلکه علامت لطف و عنایت الهی برای تطهیر روح است. البته، نمی‌توان منکر این حقیقت شد که گاهی سختیها و مصائب، نتیجه اعمال و انتخاب‌های خود انسان هستند؛ همان‌طور که قرآن می‌فرماید: «وَمَا أَصَابَكُم مِّن مُّصِيبَةٍ فَبِمَا كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ وَيَعْفُو عَن كَثِيرٍ؛ و هر مصيبتى كه به شما مى‌رسد، به سبب كارهايى است كه خودتان انجام داده‌ايد؛ و او از بسيارى (گناهان) در مى‌گذرد» (شوری، آیه 30). در این حالت نیز حتی اگر سختی ناشی از گناهان باشد، باز هم فرصتی برای بیداری، توبه و بازگشت به سوی خداست. خداوند در این آیه تأکید میکند که حتی بسیاری از گناهان را می‌بخشد و تنها بخشی از نتایج اعمال را به انسان بازمی‌گرداند. این خود نشان از دریای رحمت الهی است که حتی در مجازات‌ها نیز رحمت و فرصت بازگشت نهفته است. پیامبران و اولیای الهی که مقرب‌ترین بندگان خدا بودند، بیشترین سختیها و امتحان‌ها را در زندگی خود تجربه کردند. حضرت ایوب (ع) با از دست دادن مال و فرزند و سلامتی آزموده شد، اما صبر او مثال‌زدنی بود و به بالاترین درجات رسید. پیامبر اکرم (ص) نیز انواع سختیها، از آزار مشرکان تا از دست دادن عزیزان را متحمل شدند. این نمونه‌ها به وضوح نشان می‌دهند که سختی زندگی نه تنها نشانه دوری از خدا نیست، بلکه می‌تواند نشانه‌ای از قرب و منزلت ویژه نزد او باشد؛ زیرا خداوند بندگان محبوب خود را بیشتر می‌آزماید تا صبر، ایمان و توکل آن‌ها را نمایان سازد و آن‌ها را به کمال برساند. نهایتاً، قرآن کریم در سوره انشراح (آیات 5 و 6) بشارت می‌دهد: «فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا؛ پس (بدان كه) قطعاً با هر سختى، آسانى است. قطعاً با هر سختى، آسانى است.» این تکرار، تأکید بر این حقیقت است که سختیها گذرا هستند و پس از هر تنگنایی، گشایشی خواهد آمد. این آیه به انسان امید می‌دهد که در دل سختیها، آرامش و آسانی نهفته است و نباید از رحمت و گشایش الهی ناامید شد. بنابراین، سختیها فرصتی برای درک این حقیقت و تقویت امید و ایمان به وعده‌های الهی هستند. در مجموع، از منظر قرآن، سختی زندگی یک جزء طبیعی از مسیر بندگی و رسیدن به کمال است. این سختیها می‌توانند برای آزمایش، پاکسازی گناهان، ارتقاء درجات، بذری برای رشد معنوی یا حتی نتیجه اعمال گذشته باشند، اما هیچ‌یک از این‌ها لزوماً به معنای دوری از خدا نیست. بلکه نحوه برخورد انسان با این سختیها – با صبر، توکل، دعا و بازگشت به سوی خدا – است که نشان‌دهنده نزدیکی یا دوری او از پروردگارش خواهد بود. مؤمنی که در سختیها به خدا پناه می‌برد و صبر پیشه میکند، در واقع در حال نزدیک‌تر شدن به مبدأ هستی است و حکمت الهی را در پس پرده ظواهر درک میکند. این دیدگاه به انسان آرامش می‌بخشد و او را به مقاومت و توکل در برابر مشکلات ترغیب میکند، چرا که می‌داند هر آنچه از جانب خداوند می‌رسد، حتی اگر در ظاهر سخت باشد، در باطن خیر و حکمت دارد.
آیات مرتبط
وَلَنَبْلُوَنَّكُم بِشَيْءٍ مِّنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِّنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنفُسِ وَالثَّمَرَاتِ ۗ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ
و قطعاً شما را با چيزى از ترس، گرسنگى، كاهش اموال، از دست دادن جان‌ها و محصولات آزمايش مى‌كنيم؛ و بشارت ده به شكيبايان.
بقره : 155
كُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ ۗ وَنَبْلُوكُم بِالشَّرِّ وَالْخَيْرِ فِتْنَةً ۖ وَإِلَيْنَا تُرْجَعُونَ
هر نفسى چشنده مرگ است؛ و ما شما را با بدى و خوبى می‌آزماییم؛ و به سوى ما بازگردانده مى‌شويد.
انبیاء : 35
فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا
پس (بدان كه) قطعاً با هر سختى، آسانى است.
انشراح : 5
إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا
قطعاً با هر سختى، آسانى است.
انشراح : 6
داستانی دلنشین
آورده‌اند که در روزگاری دور، درویشی بود صاحب‌دل و باایمان که روزگار سختی می‌گذراند. هرچند فقر و بیماری او را از پای درآورده بود، اما هرگز لب به شکوه نگشود و همواره شکرگزار پروردگارش بود. روزی تاجری ثروتمند که از کنار او می‌گذشت، با حیرت پرسید: «ای درویش، تو را می‌بینم که بر بستر رنج افتاده‌ای و دستت از دنیا کوتاه است، اما چهره‌ات آرام و دلت شاد است. این چه سری است؟» درویش با لبخندی مهربان پاسخ داد: «ای جوان، تو مال بسیار داری و تن سالم، اما در دلت آشوبی می‌بینم و دغدغه فردا. من اگرچه در ظاهر فقیر و بیمارم، اما دلم از یاد خدا سرشار است و می‌دانم که هر سختی، آزمایشی است برای پاک شدن و نزدیک‌تر شدن به او. این تن رنجور روزی خاک شود، اما آنچه در دل دارم، مرا به سوی وصال ابدی می‌برد. پس سختیها را نه نشانه دوری، که نشانه عشق می‌دانم، زیرا معشوق، عاشق را می‌آزماید تا عمق مهر او را دریابد.» تاجر از سخن درویش متأثر شد و دریافت که آرامش حقیقی نه در مال و جاه، بلکه در قلب بنده مؤمن است که در سختی و آسانی، به خدا توکل دارد.