پاسخ قرآن
مسئله انتقام و قصاص یکی از موضوعات حساس و مهم در قرآن کریم است که با دقت و تأمل فراوان بررسی شده است. این موضوع نه تنها در متون دینی، بلکه در فرهنگ و تاریخ جوامع نیز اهمیت ویژهای دارد. در این مقاله، به بررسی آیات مربوط به انتقام و قصاص در قرآن کریم، و آثار اخلاقی و اجتماعی این احکام خواهیم پرداخت. قرآن کریم بهعنوان کتاب الهی مسلمانان، دارای آموزهها و دستورات متعالی است که در زندگی روزمره انسانها به کار میآید. یکی از این آموزهها، مسئله انتقام و قصاص است. در سوره بقره آیه 178، خداوند میفرماید: 'ای کسانی که ایمان آوردهاید، در قتلها، قصاص [را] واجب است، آزاد، غلام، و زن از او [قاتل]'. این آیه به وضوح بیان میکند که قصاص حق طبیعی و قانونی جامعه است. در حقیقت، قصاص بهعنوان یک واکنش مناسب به قتل، نه تنها عدالت را برقرار میسازد، بلکه از تعرضات و جنایتها نیز جلوگیری میکند. از سوی دیگر، قرآن کریم دریچهای برای عفو و گذشت نیز فراهم کرده است. بهعنوان مثال، در سوره مائده آیه 32 آمده است: 'به راستی که اگر کسی باعث مرگ انسانی شود، مانند آنکه تمامی مردم را کشته باشد، و اگر کسی به حیات انسان یاری رساند، مانند آنکه تمامی مردم را زنده کرده است'. این آیه به وضوح نشان میدهد که نجات جان یک فرد، عملی بس موثر و ارزشمند است و میتواند از حیث اخلاقی مهمتر از انتقام باشد. در حقیقت، گذشت و عفو روح انسانی را پالایش میکند و باعث تسکین دل و ایجاد صلح در جامعه میشود. نکته دیگری که در آموزههای اسلامی وجود دارد، مفهوم نیکی و بدی است. در سوره فصلت آیه 34 آمده است: 'و هیچگاه نیکی و بدی برابر نیستند؛ بدی را با نیکی دفع کن'. این آیه نه تنها به ما میآموزد که در مواجهه با بدیها، باید واکنش ما نیکی باشد، بلکه به ما کمک میکند که افکار منفی و انتقامجویانهمان را کنترل کنیم. ما باید تلاش کنیم تا بدیها را با خوبی پاسخ دهیم و این خود میتواند ایجادکننده یک فرهنگ بر پایه محبت و همدلی باشد. در این راستا، باید به این نکته توجه کنیم که عملکرد خوب و نشان دادن حسن نیت میتواند در کاهش تنشها و خشونتها مؤثر واقع شود. وجود حاکمیت نیکوکاری در جامعه منجر به آرامش و آسایش روانی شده و به ترویج احساس همبستگی و همزیستی در بین افراد کمک میکند. بهعلاوه، موضوع عدالت و قصاص در اسلام بهگونهای دیگر نیز قابل بررسی است. در فقه اسلامی، حکم قصاص بهعنوان یکی از مهمترین احکام برای حفظ امنیت و آرامش فیصلجاد شده است. با وجود حق قصاص، جامعه بهگونهای ساخته میشود که حتی اگر کسی مورد ظلم قرار گیرد، این فرد باید بهجای انتخاب انتقام فردی، تلاش کند تا روند حقوقی و قانونی را دنبال کند. این چرخه عدالتطلبی و جلوگیری از انتقامجویی عمومی، یکی دیگر از وجوه بارز تفکرات اسلامی است. اگرچه قصاص بهعنوان یک حق در اسلام پذیرفته شده است، اما در عمل، روح اسلامی به عفو و گذشت بیشتری توصیه میکند. همچنین، قرآن کریم بهکسانی که در برابر ظلم و بدیها میایستند و نیکوکارانه عمل میکنند، بشارت میدهد و آنان را بهعنوان انسانهایی بزرگ در نظر میگیرد. در حقیقت، پیامدران اسلام در طول تاریخ نیز همواره بر حفظ صلح و آرامش تأکید داشته و از ترویج انتقام و خشونت اجتناب کردهاند. در نهایت، باید اذعان کنیم که مسئله انتقام و قصاص در قرآن کریم تنها به عنوان یک قانون یا حکم مطرح نیست، بلکه بهعنوان یک آموزه اخلاقی و ارزشمند نیز در نظر گرفته شده است. عفو، گذشت و نیکی همواره با همدیگر در قرآن کریم آمدهاند و در زندگی روزمره ما میتوانند بهعنوان رهنمودهایی عملی مورد استفاده قرار گیرند. به همین دلیل، مسلمانان میبایست با فهم عمیق از این آموزهها، زندگی خود را بر اساس محبت و احترام به یکدیگر پایهگذاری کنند و انتقام را به فراموشی بسپارند. در نتیجه، قرآن کریم با تأکید بر عفو و بخشش، علاوه بر تأمین نظم و آرامش در جامعه، انسانها را به سمت رشد و تعالی اخلاقی هدایت میکند. این آموزهها نه تنها در جوامع اسلامی، بلکه در تمامی جوامع انسانی میتوانند بهعنوان راهکارهایی مؤثر در کاهش آسیبها و برقراری صلح و دوستی به کار گرفته شوند. در نهایت، انتخاب عفو و نیکی میتواند فرد و جامعه را در مسیر تحقق عدالت و اخلاق رهنمون باشد.
آیات مرتبط
كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِصَاصُ فِي الْقَتْلَى: الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَالْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَالْأُنْثَى بِالْأُنْثَى.
بر شما واجب شده است که برای کشته شدگان، قصاص کنید: آزاد بهازای آزاد، بنده بهازای بنده و زن بهازای زن.
بقره : 178
وَ مِنْ أَجْلِ ذَٰلِكَ كَتَبْنَا عَلَىٰ بَنِي إِسْرَائِيلَ أَنَّهُ مَن قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الْأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعًا.
به راستی که اگر کسی باعث مرگ انسانی شود، مانند آنکه تمامی مردم را کشته باشد.
مائده : 32
وَلَا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَالْسَّيِّئَةُ ۚ ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ.
و هیچگاه نیکی و بدی برابر نیستند؛ بدی را با نیکی دفع کن.
فصلت : 34
داستانی دلنشین
روزی به نام سمیرا تصمیم گرفت به دلیل خیانتی که به او شده بود، انتقام بگیرد. اما زمانی که قرآن را مطالعه کرد، متوجه شد عفو و بخشش ارزش بیشتری دارد. او تصمیم گرفت که به جای انتقام، بر حذر باشد و با نیکی پاسخ دهد. سمیرا از این تصمیم احساس آرامش کرد و بعد از مدتی دید زندگیاش پر از عشق و دوستی شده است.