پاسخ قرآن
همیشه یکی از مواردی که در زندگی انسانها مورد توجه قرار گرفته، اقدام به خیر و نیکوکاری است. انسانها در تعامل با یکدیگر و در جامعهای که زندگی میکنند، مسئولیتهایی دارند که در نهایت به ارتقاء سطح کیفیت زندگی و برکات اجتماعی منجر میشود. در دیانت اسلام، صدقه و خیرات به عنوان یکی از مهمترین و کارآمدترین راههای برقراری ارتباط میان افراد و بهبود زندگی افراد نیازمند مطرح است. قرآن کریم به طور مفصل به مسأله انفاق و صدقه پرداخته و نکات بسیار ارزندهای را در این خصوص به منصه ظهور میرساند. در سوره بقره، آیه 261 خداوند میفرماید: "مثل کسانی که اموال خود را در راه خدا انفاق میکنند، مانند دانهای است که هفت خوشه برویاند و در هر خوشه، صد دانه باشد". این آیه به وضوح به ما میآموزد که انفاق در راه خدا نه تنها از نظر معنوی باارزش است، بلکه از لحاظ مادی نیز تأثیر عمیقی بر زندگی فردی و اجتماعی انسانها دارد. انفاق در این راستا به معنای کمک به دیگران در شرایط سخت و حل مشکلات اقتصادی آنها یا نمایانسازی معنویت در جامعه اسلامی است. به عبارت دیگر صدقه دادن به نوعی سرمایهگذاری در زندگی است که نه تنها برکت مالی بلکه برکت معنوی نیز به همراه خواهد داشت. این آیه همچنین نشاندهنده مفهوم رشد و ترقی است. در کشاورزی، یک دانه که با دقت و در شرایط مناسب کشت شود، میتواند به یک خوشه و سپس به چندین خوشه دیگر تبدیل شود. این مفهوم از انفاق نیز در زمینه کمک به نیازمندان به کار میآید. وقتی که فردی از داراییهای خود به دیگران میدهد، آن عمل در واقع نه تنها به منافع فردی نیازمند افزوده میشود، بلکه برکتهای زیادی برای انفاقدهنده نیز به ارمغان میآورد. کسی که در زمان نیازش از خود مایه میگذارد، نه تنها در این دنیا بلکه در آخرت نیز پاداش خواهد دید. اما بخش دیگری از این آموزهها نیز در آیه 273 سوره بقره قابل توجه است: "برای سؤالات نیازمندی در بین مؤمنان، انفاق نهان بهتر است". در این آیه، خداوند به اهمیت صدقه نهان و پنهان اشاره میکند. شاید این امر به علت این باشد که در برخی مواقع، مساعدت به دیگران باید در خفا انجام شود تا بزرگداشت و احترام کسانی که نیازمند هستند حفظ گردد. در اینجاست که اهمیت و ارزش معنوی عمل انفاق به بهترین شکل خود را نشان میدهد. انفاق نهانی ضمن حفظ عزت نفس نیازمندان، اثر بیشتری بر روی روحیه آنها خواهد گذاشت. این آیه تاکید دارد که نباید انگیزههای فردی مانند شهرت و معروفیت در هنگام کمک به نیازمندان مدنظر قرار گیرد. در واقع، اصل بر نیت خالص است. نیتی که بر پایه محبت و احساس مسئولیت نسبت به دیگران و جامعه بنا شده باشد، بهترین نوع انفاق خواهد بود. چنین نیتی نه تنها در این دنیا بلکه در آخرت نیز پاداش بزرگی خواهد داشت. خداوند متعال در قرآن میفرماید: "صدقات بهترین عمل نزد خداوند است" (سوره توبه، آیه 60). این امر به وضوح تاکید میکند که عمل خیر خواهی و انفاق بهعنوان یکی از مهمترین و سرنوشتسازترین اقداماتی است که فرد میتواند در زندگی خود داشته باشد. در حقیقت، صدقه دادن به نوعی تأثیرگذاری روحی و اجتماعی است. کمک به دیگران کمک به فردیت و زندگی انسانی است. صدقه نه تنها برکت و آرامش را به زندگی خود فرد باز میگرداند، بلکه میتواند باعث توسعه جامعه، کاهش فقر و نابرابری و ایجاد احساس همدلی و همبستگی در میان افراد شود. به این ترتیب، صدقه و انفاق بهعنوان دو منبع قوی در تحقق بخشی از آرمانهای اسلامی، همواره تأثیر مثبت و سازندهای در میان افراد خواهد داشت. اینها اصولی هستند که نه تنها از روی کلام خداوند، بلکه از روی خواستههای انسانی و اخلاقی که هر دین و مکتب به آن پایبند است، قابل درک و احراز است. در واقع پیوند میان انفاق و نیکی باید به گونهای باشد که در طول زمان تقویت گردد و فرهنگ انفاق و صدقه در سطح جامعه گسترش یابد، تا زندگیهای بهتری برای همه مهیا گردد. در پایان، میتوان گفت که صدقه و انفاق نه تنها یک عمل مادی بلکه یک عمل معنوی است که برکت و خیر را به زندگیها میآورد. این فرهنگ در جامعه اسلامی باید استمرار یابد و به نوعی جزو لاینفک زندگی روزمره افراد باشد. به علاوه، با توجه به شرایط کنونی جامعه، این مسئولیت بر دوش همه ماست تا با اقداماتی کوچک و بزرگ در راستای کمک به نیازمندان، زمینهساز ارتقای فرهنگی و اجتماعی جامعه شویم. برکت انفاق در برابر یک دنیای پر از مشکلات و چالشها بهعنوان یک راهحل عملی و اخلاقی، باید مورد توجه قرار گیرد و در همه ابعاد زندگی لحاظ گردد.
آیات مرتبط
مَثَلُ الَّذِينَ يُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنبَتَتْ سَبْعَ سُنبُلَاتٍ فِي كُلِّ سُنبُلَةٍ مِّئَةُ حَبَّةٍ ۗ وَاللَّهُ يُضَاعِفُ لِمَن يَشَاءُ ۗ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ
مثل کسانی که اموال خود را در راه خدا انفاق میکنند، مانند دانهای است که هفت خوشه برویاند و در هر خوشه صد دانه باشد. و الله زنده کند که هر که را بخواهد.
بقره : 261
لَا يُؤَاخِذُكَ اللَّهُ بِالَّتِي تُخْفِيهَا مِنَ الْخَيْرَاتِ ۖ وَإِن تُؤْمِنُوا وَتَزَكُّوا فَإِنَّ ذَلِكَ خَيْرٌ لَّكُمْ ە وَإِن تَخْفُوا مَا تُنْفِقُونَ مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّهُ أَعْظَمُ أَجْرًا.
خداوند به آنچه از خیرات را پنهان میکنید، شما را مؤاخذه نمیکند. و اگر به خدا ایمان بیاورید و زکات بدهید، این برای شما بهتر است. و اگر آنچه را از خیرات خرج میکنید، پنهان کنید، اجر آن بزرگتر است.
بقره : 273
إنما الصدقات للفقراء والمساكين والعاملين عليها والمؤلفه قلوبهم وفي الرقاب والغارمين وفي سبيل الله وابن السبيل فريضة من الله ۚ والله عليم حكيم.
صدقات تنها برای فقرا و مساکین و کارگران صدقات و برای تألیف دلها و در راه آزادی بنده و بدهکاران و در راه خدا و مسافر است. اینی است فریضهای از جانب خدا و خداوند داناست و حکیم است.
توبه : 60
داستانی دلنشین
روزی، یک مرد ثروتمند از کنار یک دسته افراد نیازمند عبور کرد. او احساس کرد که باید آنها را یاری کند، اما نمیخواست کسی از اطرافیانش از این موضوع باخبر شود. بنابراین، منبعی پیدا کرد تا به تنهایی به آنها کمک کند و به فراخور آن کمک، آنها نه تنها نیازشان برآورده شد بلکه عزت نفسشان نیز حفظ شد. در پی این عمل نیکو، همگان شاهد تغییرات مثبتی در جامعهی خود بودند.