پاسخ قرآن
قرآن کریم، به عنوان کتاب مقدس مسلمانان و منبع اصلی هدایت و قوانین اخلاقی، در مورد حقوق همسایهها تأکیدات زیادی دارد. در بسیاری از آیات قرآن، نه تنها به عبادات و مناسک دینی پرداخته شده است، بلکه بر روابط انسانی و اجتماعی نیز تأکید شده است. یکی از این روابط مهم، حق همسایه است که در آیات مختلف قرآن بهخوبی به آن اشاره شده است. این موضوع نشاندهنده اهمیت و جایگاه ویژه همسایگان در زندگی اجتماعی مسلمانان است. نیکی به همسایگان در قرآن در سوره نساء آیه 36، خداوند به انسانها فرمان میدهد که به والدین، اقوام، یتیمان، فقرا، همسایگان نزدیک و همسایگان دور نیکی کنند. این آیه به صراحت اشاره دارد که همسایگان تنها انسانهای عادی نیستند؛ بلکه ایشان جزء افرادی هستند که باید مورد مراقبت و نیکی قرار گیرند. گویی که خداوند در این آیه محبت و رحمت را به همه انسانها تعمیق میکند و میفرماید که نیکی باید به تمام افرادی که در اطراف ما زندگی میکنند، تسری یابد. همچنین در سوره بقره آیه 177، خداوند به مؤمنان گوشزد میکند که نیکی واقعی تنها محدود به عبادات نیست، بلکه شامل رفتار با دیگران، به ویژه همسایگان نیز میشود. این اقدام بیانگر آن است که برقراری ارتباط نیکو با دیگران و مخصوصاً همسایگان بخشی از ایمان و عبودیت مؤمنان به شمار میرود. پیامبر اکرم (ص) و حقوق همسایه در روایات اسلامی نیز به توسعه و تقویت روابط انسانی به ویژه با همسایگان تأکید شده است. پیامبر اکرم (ص) در روایتی میفرمایند: «جبرئیل آنقدر در مورد همسایه به من سفارش کرد که گمان کردم او بخواهد همسایه را وارث قرار دهد.» این جمله به خوبی نشان میدهد که اهمیت و محبت نسبت به همسایگان چقدر باید در زندگی ما نقش داشته باشد. در واقع، پیامبر (ص) با این روایات، دستورات خداوند را در ارتباط با همسایهها به ما یادآوری میکنند و به ما هشدار میدهند که نیکی به همسایگان یکی از اصول اخلاقی اسلام است. حقوق همسایه و مسؤولیتهای اجتماعی از آنجا که حق همسایه در قرآن به گونهای пропис شده است که باید احترام، کمک و محبت به آنها را نه تنها یک عمل اخلاقی بلکه یک دستور الهی بدانیم، میتوان گفت که زندگی اجتماعی انسانها در این مکتب الهی به بلوغ و تکامل میرسد. در واقع، نیکی به همسایگان میتواند نه تنها به سعادت و آرامش درون خود ما کمک کند، بلکه موجب بهبود روابط اجتماعی و همبستگی میان انسانها میشود. در جوامع اسلامی، عمل به این دستور الهی میتواند به عنوان یک فرهنگ عمومی مطرح شود. به عنوان مثال، وقتی افراد در یک محله به نیازهای همدیگر توجه کنند و در مواقع مشکلات، دست یکدیگر را بگیرند، این همکاری و همدلی موجب ایجاد فضایی آرام و پر از محبت میشود. همچنین، این نوع رفتار میتواند از احساس تنهایی و بیکسی افراد در یک جامعه جلوگیری کند و باعث افزایش روحیه همیاری و مشارکت اجتماعی شود. نقش همسایگی در ایجاد جامعه سالم در واقع، جوامع سالم و پویا، بر اساس روابط انسانی قوی شکل میگیرند. اگر همسایگان یکدیگر را حمایت کنند و به نیازهای همدیگر پاسخ دهند، میتوانند به شکل موثری در ایجاد فضایی امن و موجب شادی افراد در اطراف خود شوند. توجه به حال و احوال همسایگان، کمک به آنها در شرایط سخت و برگزاری مراسمهای شادی و غم به صورت مشترک، میتواند باعث ایجاد روابط پایدار و محبتآمیز میان افراد شود. به علاوه، نقش همسایگی از بعد اقتصادی نیز قابل توجه است. همسایگان میتوانند همدیگر را در مسائل مالی و اقتصادی یاری دهند. همکاری در خریدهای جمعی، اشتراکگذاری منابع و کمک به کارهای روزمره میتواند به کاهش هزینهها و بهبود کیفیت زندگی کمک کند. این گونه همکاریهای اجتماعی از عمیقترین ابعاد حقوق همسایه به شمار میرود. جمعبندی از دیدگاه قرآن و فرهنگ اسلامی، توجه به همسایگان و رعایت حقوق آنها نه تنها یک واجب دینی بلکه یک ضرورت اجتماعی است. آموزههای قرآن و روایات اسلامی به ما یادآوری میکنند که همسایگان نه تنها افرادی در مجاورت ما هستند، بلکه هر کدام دارای حقوقی بر عهده ما میباشند که باید به آنها احترام گذاشته شود. انسان باید سعی کند در زندگی روزمره خود به این حقوق عمل کند و از نیکی کردن به همسایگان غافل نشود. در نهایت، این نوع رفتار میتواند مایه خیر و برکت در زندگی ما باشد و به همگان نشان دهد که علم دین ما، بنیاد دوستی و محبت است.
آیات مرتبط
وَاعْبُدُوا اللَّهَ وَلَا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَبِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَالْجَارِ ذِي الْقُرْبَى وَالْجَارِ الْجَنبِ وَالصَّاحِبِ بِالْجَنْبِ وَالْمَامَةِ
و خداوند را عبادت کنید و چیزی را با او شریک نسازید و به والدین و خویشاوندان و یتیمان و بیچارگان و به همسایه نزدیک و همسایه دور نیکی کنید.
نساء : 36
لَيْسَ الْبِرَّ أَنْ تُولُّوا وَجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالْكِتَابِ وَالنَّبِيِّينَ وَآتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينَ وَالْقَائِمِينَ وَالْمُعْصِرِينَ وَالْسَّائِلِينَ وَالْمُعْتَرِينَ وَأَلَّفَ عَلَى حُبِّهِ الْمَسَاكِينَ.
نیکی آن نیست که رو به مشرق و مغرب بگردانید، بلکه نیکی این است که به خدا و روز قیامت و ملائکه و کتاب و پیامبران ایمان داشته باشید و مال خود را به خاطر محبتی که به خویشاوندان، یتیمان، بیوهزنان، نیکوکاران و سائلین دارید، بدهید.
بقره : 177
داستانی دلنشین
روزی مردی به نام حسن به محله جدیدی نقل مکان کرد. او متوجه شد که همسایهاش یک پیرمرد تنهاست که دچار مشکلات مالی شده است. حسن تصمیم گرفت به پیرمرد یاری رساند و هر هفته با او صحبت کند و کمی از نیازهای او را برطرف کند. به مرور زمان این رابطه کمک کرد که نه تنها پیرمرد احساس بهتری داشته باشد بلکه حسن نیز یاد گرفت که زندگی با محبت و همکاری دیگران چه قدر زیبا است.