پاسخ قرآن
فقر و ثروت، دو مقولهای هستند که از دیرباز مورد توجه انسانها قرار گرفتهاند. این دو مفهوم در بسیاری از متون دینی و فرهنگی مورد بررسی قرار گرفتهاند و در نهایت به آیات قرآن نیز راه یافتهاند. قرآن کریم بهعنوان کلام الهی، مباحث مهمی را درباره فقر و ثروت مطرح کرده و در این راستا به پیروان خود رهنمودهایی ارزنده داده است. در سوره بقره آیه 267 خداوند به مؤمنان خطاب میکند و میفرماید: 'يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَنفِقُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا كَسَبْتُمْ'. این آیه بهوضوح بیان میکند که مؤمنان باید از مال حلال و طیب خود انفاق کنند. این آیه نهتنها بر اهمیت انفاق بلکه بر سلامت و طهارت مال نیز تأکید دارد. مال حلال و از راههای صحیح به دست آمده، باید در راه کمک به دیگران و تحقق شعار خیرخواهی و مردمدوستی هزینه شود. در واقع، این آیه بیانگر این نکته است که ثروت اصلی در آن است که ما از آن بهدرستی و در مسیر نیکی استفاده کنیم. مواردی که قرآن کریم از آنها بهعنوان مال حرام یاد میکند، شامل دزدی، رشوه، فساد و سوءاستفادههای اقتصادی هستند. این اجتناب از ستم بر دیگران و نیز تأکید بر رعایت حقوق مادی و معنوی دیگران، نشاندهنده عدالت اجتماعی در نگاه اسلام است. خداوند در سوره مائده آیه 38 به این مسئله بهصراحت میگوید: 'وَالسَّارِقُ وَالسَّارِقَةُ فَاقْطَعُوا أَيْدِيَهُمَا'. این نهی از دزدی و فساد اقتصادی نهتنها بر اساس فقه اسلامی بلکه بر اساس قضاوت عقل نیز است. در واقع، عقل سلیم نیز نمیتواند با ستم و فساد کنار بیاید و همیشه بر اصل انصاف تأکید دارد. فقر و ثروت هر دو از قرنها پیش جزء مباحث محوری در جامعه انسانی بودهاند و در قرآن نیز بهعنوان دو پدیده انسانی بررسی شدهاند. قرآن به ما یادآوری میکند که هیچیک از این دو وضعیت بهخودیخود خوب یا بد نیستند؛ بلکه نحوه نگاه و برخورد ما با آنهاست که اهمیت دارد. در این راستا، خداوند در سوره انعام آیه 165 میفرماید: 'وَهُوَ الَّذِي جَعَلَكُمْ خَلَائِفَ الْأَرْضِ'. این آیه به ما یادآوری میکند که زندگی بر روی زمین یک آزمون الهی است و ما باید در راستای تقوا و خدمت به دیگران حرکت کنیم. ما بهعنوان خلیفهالله در زمین، مسئولیت سنگینی بر عهده داریم. بحث فقر و ثروت در قرآن تنها به یک نظر محدود نمیشود. قرآن کریم به ما میآموزد که ثروت و فقر به خودیخود اهمیت ندارند. آنچه که مهم است، نحوه استفاده از این دو مقوله در زندگی واقعی و اخلاقی ماست. در سوره بلد آیه 10 خداوند بهروشنی میفرماید: 'وَهَدَيْنَاهُ النَّجْدَيْنِ'. این آیه به ما یادآوری میکند که انسانها همیشه در دو راه خوب و بد قرار دارند و انتخاب هر یک از این دو راه بهدست خود انسان است. بهعنوان مثال، فردی که دارای ثروت است، ممکن است از این ثروت در راه خیر و کمک به نیازمندان استفاده کند یا ممکن است به فساد و تباهی رو بیاورد. در قرآن کریم، افرادی که ثروتمند هستند بهعنوان افرادی با امکانات و فرصتهای بیشتر شناخته میشوند، اما این بهمعنای این نیست که آنها در مقامی بالاتر از فقرا قرار دارند. بلکه علامت واقعی ایمان و اهل تقوا بودن، در رفتار و عملکرد آنها در قبال ثروت و فقر دیگران است. در این میان، فقر نیز زمانی که انسان در آن قرار دارد، میتواند درسی بزرگ برای او باشد. فقر میتواند انسان را با واقعیتهای زندگی آشنا کند و او را به سمت توجه بیشتر به نیازمندان و بیپناهها سوق دهد. در واقع، فقرا بیش از هر قشری در معانی حقیقی زندگی و ضرورت انسانیت آگاه هستند. خداوند در قرآن کریم بارها به اهمیت و لزوم کمک به نیازمندان اشاره کرده و ما را به همبستگی اجتماعی و دلسوزی نسبت به یکدیگر ترغیب میکند. در نهایت، میتوان گفت که فقر و ثروت هر دو آزمونی الهی هستند که فرم و شکل آنها به دست خداوند مشخص میشود. با این حال، ما در این آزمون مسئولیت رفتار و عملکرد خود را داریم. ثروت و فقر بهخودیخود خیر و شر نیستند، اما نحوه تعامل ما با این دو مقوله، سرنوشت ما را در دنیا و آخرت شکل میدهد. در این مسیر، قرآن کریم بهعنوان یک راهنما و چراغی در تاریکی، همواره ما را به سمت مسیر راست و صحیح هدایت میکند. لذا، خواندن قرآن و درک پیامهای آن درخصوص فقر و ثروت، یکی از مهمترین و اساسیترین وظایف ما بهعنوان مؤمنان است.
آیات مرتبط
يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَنفِقُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا كَسَبْتُمْ
ای کسانی که ایمان آوردهاید، از پاکیزهترین چیزهایی که بهدست آوردهاید، انفاق کنید.
بقره : 267
وَالسَّارِقُ وَالسَّارِقَةُ فَاقْطَعُوا أَيْدِيَهُمَا
و دزد و دزد را دستشان را قطع کنید.
مائده : 38
وَهُوَ الَّذِي جَعَلَكُمْ خَلَائِفَ الْأَرْضِ
و او کسی است که شما را جانشینان زمین قرار داد.
انعام : 165
داستانی دلنشین
در روزگاری دور، مردی ثروتمند بود که سادگی زندگی فقیران او را تحت تأثیر قرار داده بود. او تصمیم گرفت که ثروتش را برای کمک به نیازمندان صرف کند. روزی در یک اجتماع بزرگ، ثروتش را میان آنها تقسیم کرد و لبخند بر چهرههایشان نشاند. این عمل باعث شد که او آرامش بینظیری را حس کند؛ او از فقر و ثروت آموخت که مهمترین چیز استفاده درست از آنهاست.