چرا برخی افراد با وجود گناه فراوان، باز هم موفق‌اند؟

پرسشی که مطرح کردید، از جمله عمیق‌ترین و پرتکرارترین دغدغه‌های ذهنی بشر در طول تاریخ است؛ مشاهده افرادی که در ظاهر غرق در گناه و نافرمانی هستند، اما از رفاه و موفقیت‌های دنیوی برخوردارند، در حالی که برخی نیکوکاران در رنج و سختی به سر می‌برند. این موضوع ممکن است ذهن هر انسانی را به چالش بکشد و سوالاتی درباره عدالت الهی و حکمت خداوند ایجاد کند. اما قرآن کریم، به عنوان کلام هدایت‌گر الهی، با بصیرت و ژرف‌نگری به این پرسش پاسخ می‌دهد و ابعاد مختلف آن را روشن می‌سازد تا مؤمنان دچار گمراهی یا ناامیدی نشوند. اولاً، مفهوم "استدراج" (تدریج در عذاب): یکی از مهم‌ترین مفاهیمی که قرآن برای تبیین این پدیده به کار می‌برد، مفهوم "استدراج" است. استدراج به معنای آن است که خداوند، افراد گناهکار و طغیانگر را به تدریج و مرحله به مرحله به سوی هلاکت می‌کشاند، به گونه‌ای که خودشان متوجه نشوند. این تدریج در عذاب و نابودی، می‌تواند در قالب اعطای نعمت‌های دنیوی و موفقیت‌های ظاهری باشد. به عبارت دیگر، خداوند به گناهکاران مهلت می‌دهد و حتی ظاهراً به آن‌ها نعمت و رفاه بیشتری می‌بخشد تا غرق در گناهان خود شوند و از بازگشت به راه حق غافل بمانند. این نعمت‌ها نه پاداش عمل صالح، بلکه خود بخشی از آزمایش یا نشانه‌ای از شدت غضب الهی هستند که در نهایت به عذابی سخت و قطعی منجر خواهد شد. قرآن کریم در سوره اعراف، آیه ۱۸۲ می‌فرماید: ﴿وَالَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا سَنَسْتَدْرِجُهُم مِّنْ حَيْثُ لَا يَعْلَمُونَ﴾ یعنی: «و کسانی که آیات ما را تکذیب کردند، ما آنها را به تدریج از جایی که نمی‌دانند به سوی هلاکت می‌کشانیم.» این آیه به وضوح بیان می‌کند که موفقیت‌های ظاهری برخی گناهکاران، نه دلیل بر صحت اعمالشان، بلکه نشانه‌ای از استدراج و مقدمه‌ای برای سقوط بزرگتر است. در سوره قلم، آیه ۴۴ نیز آمده است: ﴿فَذَرْنِي وَمَن يُكَذِّبُ بِهَٰذَا الْحَدِيثِ ۖ سَنَسْتَدْرِجُهُم مِّنْ حَيْثُ لَا يَعْلَمُونَ﴾ یعنی: «پس مرا با کسانی که این سخن [قرآن] را تکذیب می‌کنند واگذار، ما آنها را به تدریج از جایی که نمی‌دانند به سوی هلاکت می‌کشانیم.» این آیات به ما گوشزد می‌کنند که نباید از کامیابی‌های ظاهری بدکاران فریب بخوریم و گمان کنیم که راه آنها صحیح است. ثانیاً، ماهیت گذرا و فریبنده زندگی دنیا: قرآن کریم بارها بر ماهیت موقت و فریبنده زندگی دنیا تأکید کرده است. موفقیت‌های دنیوی، هر چقدر هم بزرگ و چشمگیر باشند، در مقایسه با پاداش‌ها و عذاب‌های اخروی، بسیار ناچیز و زودگذرند. دنیا، میدانی برای آزمایش انسان است و آنچه در آن به دست می‌آید، صرفاً ابزاری برای گذران زندگی و بستری برای سنجش اعمال است. ثروت، قدرت، سلامتی و شهرت، همگی زینت‌های دنیا هستند که می‌توانند هم وسیله‌ای برای قرب الهی باشند و هم ابزاری برای طغیان و گمراهی. قرآن در سوره کهف، آیه ۴۵-۴۶، زندگی دنیا را به آبی تشبیه می‌کند که از آسمان فرو می‌ریزد و گیاهان زمین را می‌رویاند، اما پس از مدتی خشک شده و پراکنده می‌شود. سپس می‌فرماید: ﴿الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِينَةُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا ۖ وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِندَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ أَمَلًا﴾ یعنی: «مال و فرزندان، زینت زندگی دنیا هستند؛ و کارهای شایسته ماندگار، نزد پروردگارت از نظر پاداش بهتر و از نظر امید نیکوتر است.» این آیه به وضوح نشان می‌دهد که معیار ارزش‌گذاری در نگاه الهی، موفقیت‌های مادی نیست، بلکه اعمال صالحی است که برای آخرت انسان باقی می‌ماند. همچنین در سوره حدید، آیه ۲۰ می‌خوانیم: ﴿اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَزِينَةٌ وَتَفَاخُرٌ بَيْنَكُمْ وَتَكَاثُرٌ فِي الْأَمْوَالِ وَالْأَوْلَادِ...﴾ یعنی: «بدانید که زندگی دنیا تنها بازی و سرگرمی و زینت و فخر فروشی در میان شما و افزون‌طلبی در اموال و فرزندان است...» این آیه به زیبایی بیانگر بی‌اعتباری دنیا در برابر آخرت است و به ما می‌آموزد که به ظواهر دنیوی دل نبندیم. ثالثاً، صبر و حلم الهی و تأخیر در مجازات: خداوند متعال، صبورترین و حلیم‌ترین است. او بلافاصله گناهکاران را مجازات نمی‌کند، بلکه به آن‌ها مهلت می‌دهد تا شاید توبه کنند و به راه راست بازگردند. این مهلت دادن، خود از رحمت واسعه الهی است. گاهی موفقیت‌های دنیوی که نصیب گناهکاران می‌شود، بخشی از این مهلت و آزمایشی است تا ببینند آیا بیدار می‌شوند یا خیر. این بدان معنا نیست که خداوند از گناهان آن‌ها غافل است، بلکه عدالت الهی در زمان و مکان مناسب خود اجرا خواهد شد. در سوره فاطر، آیه ۴۵ آمده است: ﴿وَلَوْ يُؤَاخِذُ اللَّهُ النَّاسَ بِمَا كَسَبُوا مَا تَرَكَ عَلَىٰ ظَهْرِهَا مِن دَابَّةٍ وَلَٰكِن يُؤَخِّرُهُمْ إِلَىٰ أَجَلٍ مُّسَمًّى...﴾ یعنی: «و اگر خداوند مردم را به خاطر آنچه کسب کرده‌اند، مجازات می‌کرد، هیچ جنبنده‌ای را بر پشت زمین باقی نمی‌گذاشت؛ ولی آن‌ها را تا زمان معینی به تأخیر می‌اندازد.» این آیه نشان می‌دهد که اگر خداوند بخواهد فوراً به دلیل گناهان عقوبت کند، هیچ جنبنده‌ای باقی نمی‌ماند، اما حکمت او اقتضا می‌کند که مهلت دهد. رابعاً، موفقیت حقیقی در آخرت است نه در دنیا: از دیدگاه قرآن، موفقیت واقعی و رستگاری ابدی، در گرو رضایت خداوند و دستیابی به بهشت در سرای آخرت است، نه در جمع‌آوری ثروت و قدرت در دنیا. ممکن است فردی در دنیا به اوج موفقیت‌های مادی برسد، اما اگر این موفقیت‌ها او را از خدا دور کند و منجر به گناه و نافرمانی شود، در واقع او زیانکار و ناموفق واقعی است. تنها کسی رستگار است که از آتش دوزخ رهایی یابد و وارد بهشت شود. در سوره آل عمران، آیه ۱۸۵ می‌خوانیم: ﴿كُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ ۗ وَإِنَّمَا تُوَفَّوْنَ أُجُورَكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ ۖ فَمَن زُحْزِحَ عَنِ النَّارِ وَأُدْخِلَ الْجَنَّةَ فَقَدْ فَازَ ۗ وَمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا مَتَاعُ الْغُرُورِ﴾ یعنی: «هر نفسی چشنده مرگ است؛ و جز این نیست که پاداش‌هایتان را روز قیامت به طور کامل دریافت خواهید کرد. پس هر کس که از آتش دور داشته شود و وارد بهشت گردد، قطعاً رستگار شده است؛ و زندگی دنیا جز متاع فریبنده نیست.» این آیه به صراحت معیار رستگاری و موفقیت را بیان می‌کند و به ما یادآوری می‌کند که نباید فریب ظاهر دنیا را بخوریم. در نهایت، مشاهده موفقیت‌های ظاهری گناهکاران نباید ایمان مؤمنان را سست کند. بلکه باید تلنگری باشد برای تأمل بیشتر در حکمت‌های الهی و تفاوت میان موفقیت حقیقی و موفقیت ظاهری. این پدیده‌ها بخشی از نظام آزمایش و ابتلا در دنیا هستند و هدف اصلی خداوند از خلقت انسان، رسیدن او به کمال و قرب الهی است که با اعمال صالح و پرهیز از گناه حاصل می‌شود، نه با جمع‌آوری متاع دنیوی. پس، مؤمنان باید همواره به هدف نهایی زندگی، یعنی رضایت پروردگار و کسب سعادت اخروی بیندیشند و از فریب ظواهر دنیوی برحذر باشند. این نگاه به زندگی، به انسان آرامش می‌بخشد و او را در مسیر درست نگه می‌دارد، حتی اگر در ظاهر با مشکلاتی روبرو شود.