پاسخ قرآن
مقدمه خودبینی، به عنوان یک رفتار اجتماعی و روانی، میتواند آثار و پیامدهای قابل توجهی بر زندگی فردی و اجتماعی انسانها داشته باشد. قرآن کریم، کتاب آسمانی مسلمانان، هرچند بهطور خاص به موضوع خودبینی نپرداخته است، اما میتوان با بررسی آیات مختلف آن به تحلیل این مقوله پرداخت. خودبینی به معنای احساس برتری و وابستگی به خود نسبت به دیگران است. این ویژگی میتواند فرد را از مسیر درست فاصله دهد و در مواردی به آسیبهای جدی منجر شود. در این مقاله به تحلیل خودبینی و چگونگی دوری از آن به کمک آموزههای قرآنی خواهیم پرداخت. خودبینی و تعاریف روانشناسانه خودبینی به عنوان یک صفت شخصیتی شناخته میشود که در آن فرد خود را مهمتر از دیگران میداند. این ویژگی معمولاً با عدم اعتماد به نفس، تقدیر از خود و کنشهای اجتماعی نادرست همراه است. افراد خودبین ممکن است به این دلیل که خود را در مرکز توجه قرار میدهند، از مشکلات و نارساییهای دیگران غافل باشند. خودبینی ناشی از تربیت نادرست، تجربههای منفی، یا آسیبهای روانی است که در نتیجه آن فرد به سمت خودمحوری و فردگرایی متمایل میشود. استادان روانشناسی معمولاً بر این باورند که افراد خودبین بیشتر از اینکه به احساسات و نیازهای دیگران توجه کنند، خود را بهعنوان محور اصلی زندگی میدانند. این خودمحوری اگرچه ممکن است به برخی موفقیتهای زودگذر منتهی شود، اما در بلندمدت میتواند به انزوای اجتماعی و ناکامیهای عاطفی منجر شود. آیات قرآن و تواضع قرآن کریم در سوره مومنون، آیات 1 تا 3، به ویژگیهای مؤمنان حقیقی اشاره میکند. در این آیات، خداوند از مؤمنانی سخن میگوید که در نماز خود خاشع و متواضع هستند و از غفلت و بیخبری دوری میجویند. تواضع و خاشع بودن، از مهمترین صفاتی هستند که انسان را از دام خودبینی نجات میدهند. این آیات به ما یادآوری میکنند که برای نزدیک شدن به خداوند و دیگران، باید خود را کوچک بدانیم و به دیگران بها بدهیم. خودبینی و انحراف از مسیر سوره بقره، آیه 177 نیز بیان میکند که انسانیت واقعی در کمک به دیگران و مصرف در امور خیر نهفته است. این بدان معناست که افراد خودبین ممکن است از مسیر صحیح انسانی دور شده و به سمت خودخواهی و غفلت بروند. در واقع، خودبینی مانع از ایجاد ارتباطات عمیق و مثبت با دیگران میشود و سبب تضعیف روحیه جمعی و همکاری اجتماعی میگردد. درآمدی بر پیامدهای خودبینی خودبینی نه تنها بر روابط فردی تأثیر منفی میگذارد، بلکه بر جنبههای مختلف اجتماعی نیز تأثیر میگذارد. افرادی که دچار خودبینی هستند، ممکن است به دلیل تمرکز بر خود، از همکاری و همیاری با دیگران سرباز زده و در نتیجه از ایجاد جوهای مثبت اجتماعی فاصله بگیرند. این مشکل میتواند باعث تضعیف روحیه اجتماعی، اختلال در کار تیمی و تشکیل گروههای منفی شود. یادگیری همدلی و نیکی به دیگران برای مقابله با خودبینی، ضروری است که انسانها احساس همدلی و همیاری نسبت به دیگران را تقویت کنند. ارتباط ما با دیگران و احساس همدلی نسبت به مشکلات آنها میتواند ما را از دچار شدن به خودبینی نجات دهد. تشویق به نیکی و کمک به دیگران از مهمترین روشهایی است که میتواند خودبینی را کاهش دهد. یادآوری و تفکر درباره زندگی تفکر در مورد زندگی و هدایت خود به سوی مقاصد والای انسانی میتواند نقش اساسی در مقابله با خودبینی ایفا کند. انسانها باید در آئینهی خود بنگرند و به سؤالاتی چون "من در کجا قرار دارم؟" و "چگونه میتوانم به دیگران کمک کنم؟" پاسخ دهند. این تأمل میتواند به تغییر نگرش منجر شود و فرد را به سمت تواضع و درک عمیقتری از زندگی سوق دهد. نتیجهگیری در نهایت، خودبینی یک مشکل اجتماعی و روانی است که نه تنها بر فرد، بلکه بر جامعه نیز تأثیر میگذارد. قرآن کریم با تأکید بر تواضع و خشش در نماز، ما را به دوری از خودبینی توصیه میکند. با تلاش برای کمک به دیگران، همدلی و تفکر عمیق در مورد زندگی، میتوانیم بر مشکلات ناشی از خودبینی غلبه کنیم و به انسانی بهتر و مؤمنتر تبدیل شویم. خودبینی ممکن است به سادگی گسترش یابد، اما با عمل به آموزههای قرآنی و تقویت احساس همدلی، میتوانیم جامعهای مثبت و مؤثر بسازیم.
آیات مرتبط
قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ
مؤمنان رستگار شدند.
مومنون : 1
لَيْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وَجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَـٰكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّـهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالْكِتَابِ وَالنَّبِيِّينَ وَآتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنَ السَّبِيلِ وَالسَّائِلِينَ وَفِي الرِّقَابِ وَأَقَامَ الصَّلَاةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُوا وَالصَّابِرِينَ فِي الْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ وَحِينَ الْبَأْسِ ۚ أُولَـٰئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا ۖ وَأُولَـٰئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ
نیکی، روی آوردن به مشرق و مغرب نیست، بلکه نیکی آن کسی است که به الله و روز رستاخیز و ملائکه و کتاب و پیامبران ایمان آورده و مال خود را علیرغم علاقهاش به اقوام و یتیمان و مسکینان و رهگذران و سائلین و در بردگی آزادکردن بدهد و نماز برپا دارد و زکات بدهد و به عهد خود وفا کند و در سختیها و بیماریها و جنگها صبر کند. آنها هستند که راستگویان و پرهیزگاراناند.
بقره : 177
داستانی دلنشین
روزی مردی خوشفکر، در جمع دوستانش بود و شروع به صحبت از موفقیتهایش کرد. او به گونهای از خود سخن میگفت که انگار همه چیز فقط به او برمیگردد. یکی از دوستانش با آرامش گفت: "بگذارید من هم بگویم که چه چیزهایی در موفقیت من نقش داشتهاند؛ خانوادهام، دوستانم و عشق به کمک به دیگران." با این صحبت، مرد خودبین کمی به فکر فرو رفت و متوجه شد که موفقیت تنها به تلاش شخصی او مربوط نیست، بلکه به ارتباطات و محبتهایی که از دیگران دریافت کرده نیز بستگی دارد.