پاسخ قرآن
احسان و نیکی به دیگران در فرهنگ اسلامی و به ویژه در قرآن کریم، از جمله موضوعات بنیادینی است که به آن تأکید زیادی شده است. این موضوع نه تنها در متون دینی بلکه در تمامی رفتارهای انسانی و اجتماعی نیز نقش بسزایی دارد. قرآن کریم به عنوان کتاب الهی مسلمانان، به نیکی به دیگران به طور متناوب اشاره کرده و آثار مثبت آن را به تصویر کشیده است. در این مقاله به بررسی اهمیت احسان و نیکی به دیگران، چگونگی تأثیر آن بر جامعه و شخصیت انسان، و نیز رویکردهای قرآن و احادیث در این زمینه خواهیم پرداخت. یکی از آیات مشهور قرآن که در این زمینه بسیار حائز اهمیت است، آیه 92 سوره آل عمران است: «لَن تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ». این آیه به ما یادآوری میکند که احسان واقعی و نیکی به دیگران زمانی به وقوع میپیوندد که انسان از آنچه که دوست دارد انفاق کند. این انفاق تنها به معنای مالی نیست، بلکه میتواند شامل وقت، تلاش و احساسات نیز باشد. در واقع، این آیه به عنوان یک امتحان الهی مورد توجه قرار میگیرد و به ما میآموزد که آزمون الهی در این است که آیا واقعاً در مسیر نیکوکاری و احسان گام برمیداریم و آیا از دل و جان برای دیگران خیرخواهی میکنیم یا خیر. از طرف دیگر، قرآن کریم تأکید میکند که هدف نیکی و احسان باید جلب رضایت خداوند باشد و نه جلب رضایت دیگران. به عبارت دیگر، نیت خالص و الهی در انجام کارهای نیک، از اهمیت بالایی برخوردار است. در سوره تغابن آیه 16 چنین آمده است: «فَاتَّقُوا ٱللَّهَ مَا ٱستَطَعتُمْ». این آیه به ما یادآور میشود که تقوای الهی باید در صدر اولویتهای ما قرار گیرد و هر گامی که برای کمک به دیگران برمیداریم، باید از محبت و احترام به خداوند ناشی شود. تأثیر احسان و نیکی بر جامعه قابل انکار نیست. کارهای نیک موجب گسترش محبت و دوستی در بین افراد میگردد. جامعهای که افراد آن در تلاش برای نیکی به یکدیگرند، میتواند به یک محیط امن و سالم تبدیل شود. نیکی به دیگران میتواند به تقویت روابط اجتماعی، افزایش همدلی و کاهش تنشها منجر شود. به کلام دیگر، احسان میتواند به عنوان یک عامل پیونددهنده کارکنان و شهروندان در یک جامعه عمل کند و به شکلگیری فرهنگی مبتنی بر محبت و احترام کمک کند. نکته دیگری که در این زمینه باید به آن اشاره کرد، تأکید بر عدم وابستگی به قدردانی دیگران است. برخی افراد ممکن است از نیکیهای ما قدردانی نکنند و حتی ممکن است آنها را نادیده بگیرند. با این حال، این واقعیت نباید ما را از انجام کارهای نیک بازدارد. چرا که هدف اصلی ما جذب رضایت خداوند است و نه جلب رضایت انسانها. در روایات اسلامی بیان شده است که اگر کسی نیکی کند، ممکن است در زندگیاش نتیجه آن را مشاهده نکند، اما خداوند به او اجر و پاداش خواهد داد. بنابراین، این گونه اقدامات در نهایت اثرات مثبتی خواهند داشت، چه در این دنیا و چه در آخرت. در دنیای پرچالش و نامناسب امروز، اهمیت محافظت از احسان و نیکی دوچندان میشود. با ظهور تضادهای اجتماعی و فرهنگی، نیاز به نیکی و همدلی در انسانها بیشتر احساس میشود. برقراری ارتباطات انسانی و الهی میتواند به تسکین دردها و مشکلات جوامع و افراد کمک کند. به همین دلیل است که باید همواره با قلبی پر از محبت و دوستی به دیگران کمک کنیم و اجازه ندهیم که بیتوجهی دیگران ما را از مسیر نیکی بازدارد. در نهایت، برای سپاسگذاری از کسانی که به ما کمک کردهاند، برقراری یک چرخه احسان و نیکی در جامعه ضروری است. باید همواره در تلاش باشیم که به دیگران نیکی کنیم و این کار را به عنوان یک عبادت و نشانهای از انسانیت خود ببینیم. همهی ما موظفیم از منابع خود، چه مالی و چه معنوی، به دیگران کمک کنیم و این نیکی را به یک فرهنگ عمومی تبدیل کنیم. در این راستا، نقش والدین، آموزگاران و رهبران اجتماعی در آگاهسازی نسلهای جدید از اهمیت احسان و نیکی بسیار مهم است. نتیجهگیری: بنابراین میتوان گفت که احسان و نیکی به دیگران از دیدگاه اسلامی، نه تنها یک رفتار انسانی است، بلکه یک فریضه الهی نیز به حساب میآید. ما به عنوان مسلمانان نه تنها موظف به انجام نیکی به دیگران هستیم، بلکه باید فضیلتهای این کار را ترویج دهیم و به دیگران نیز آموزش دهیم که نیکی و احسان، پلی برای نزدیکی به خداوند و بهبود جامعه است. در نهایت، انسانیت و اخلاق باید فراموش نشود، حتی در دنیای پرچالش امروز.
آیات مرتبط
لَن تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ
هرگز به نیکی نخواهید رسید تا از آنچه دوست دارید انفاق کنید.
آل عمران : 92
فَاتَّقُوا ٱللَّهَ مَا ٱستَطَعتُمْ
پس به اندازه توان خود تقوای الهی پیشه کنید.
تغابن : 16
داستانی دلنشین
روزی روزگاری مردی نیکوکار به نام حسن بود که در یتیمخانهای کار میکرد. او هر روز وقتی به یتیمها کمک میکرد، بعضی از آنها او را نمیپسندیدند و از زحماتش قدردانی نمیکردند. اما حسن هیچگاه از انجام کار نیک مایوس نمیشد و میگفت: 'من برای خدا کار میکنم و پاداش من فقط از اوست.' این سخن او باعث شد که دیگران هم به نیکی و کمک به یکدیگر تشویق شوند و در پایان، همه از او قدردانی کردند.