پاسخ قرآن
در قرآن کریم، تأکیدات فراوانی وجود دارد که ما را به دفاع از حق و ایستادگی در برابر ظلم و ستم دعوت میکند. این دعوتها بر مبنای اصول اخلاقی و انسانی استوار است و همواره بر لزوم توجه به عدالت و صداقت تأکید میکند. در این مقاله به بررسی برخی از آیات قرآنی که به این موضوع پرداختهاند، میپردازیم و نقش آنها را در زندگی فردی و اجتماعی مسلمانان مورد بررسی قرار میدهیم. سوره نساء آیه 135 یکی از آیات کلیدی در این زمینه است. خداوند در این آیه میفرماید: «ای کسانی که ایمان آوردهاید، در برقراری عدالت گواهی دهید، حتی اگر بر ضرر خودتان باشد، و اگر به خانواده خود یا نزدیکان خود گواهی دهید، این کار را نکنید». این آیه نشاندهندهی ضرورت و اهمیت عدالت در زندگی انسانها است. در واقع، خداوند در این آیه از ما میخواهد که در هر شرایطی به برقراری عدالت پایبند باشیم، حتی اگر این پایبندی به ضرر خودمان باشد. این نکته بسیار مهم است زیرا نشان میدهد که اصول اخلاقی و انسانی باید بر روابط خانوادگی و اجتماعی ما پیشی گیرد. سکوت در برابر ظلم و ظلمستیزی از نظر قرآن موضوعی بسیار مهم است. در سوره آل عمران آیه 112، خداوند میفرماید: «نمیتوانند به هیچ زیانی برسند مگر آنکه خداوند آن را مقرر کرده است». این آیه به ما یادآوری میکند که اگر جامعهای ظلم را تحمل کند، به تبع آن از رحمت و لطافت خداوند نیز دور خواهد شد. تحمل ظلم و ستم نه تنها مشکلاتی برای فرد و جامعه ایجاد میکند بلکه میتواند به راحتمندی ظالمین و تضعیف حقوق مظلومین نیز منجر شود. به همین ترتیب، ایستادگی در برابر ظلم میتواند موجب جلب رحمت خداوند باشد. علاوه بر این، در سوره ابراهیم آیه 5، خداوند به پیامبرانش فرمان میدهد که رسالت خود را با جدیت دنبال کنند و مردمان را به حق راهنمایی کنند تا در برابر ظلم ایستادگی داشته باشند. این آیه بیانگر این حقیقت است که خداوند وظیفهای بر عهدهی پیامبران قرار داده و آن هم هدایت مردم به سوی حق و مبارزه با ظلم و ستم است. این بدان معناست که انسانها نمیتوانند در برابر ظلم سکوت کنند و باید به عنوان یک جامعهی ایمانی، علیه ستم و ظالمین به پا خیزند. آیههای فوق و دیگر آیات قرآن به ما میآموزد که در برابر ظلم و ستم ما مسئولیم و باید ایستادگی کنیم. اما چگونه میتوانیم این ایستادگی را در عمل پیادهسازی کنیم؟ در زیر به برخی از راهکارهای عملی برای ایستادگی در برابر ظلم اشاره میکنیم: 1. آگاهی و آموزش: نخستین گام برای ایستادگی در برابر ظلم، آگاهی و شناخت نسبت به حقوق خود و دیگران است. با آموزش حقوق بشر و اصول اخلاقی، میتوانیم نهتنها نسبت به ظلم متوجه شویم بلکه از آن نیز پیشگیری کنیم. 2. فراهمسازی فضای گفتوگو: ایجاد فضایی برای گفتوگو و تبادل نظر میتواند به برقراری عدالت کمک شایانی کند. باید فضاهایی را فراهم کنیم که مردم بتوانند نظرات و دیدگاههای خود را در مورد ظلم و ستم بیان کنند. 3. ایستادگی در برابر ظلم: ایستادگی در برابر ظلم نه تنها به حقطلبی ما کمک میکند بلکه موجب بیداری جامعه میشود. اگر افراد جامعه در برابر ظلم اقدام کنند، احتمال بیشتری وجود دارد که دیگران نیز به این کار روی آورند. 4. توسعه همکاریهای اجتماعی: همکاری با سازمانهای مردمنهاد و فعالان حقوق بشر میتواند به ما کمک کند تا صدای خود را به گوش مسئولین برسانیم و به مبارزه علیه ظلم و ستم بپردازیم. 5. استفاده از ابزارهای حقوقی: در مواردی که ممکن است حقوق افراد زیر پا گذاشته شود، باید از طریق مراجع قانونی پیگیری کنیم. این کار به تضعیف سلطه ظالم و تقویت حقوق مظلومین کمک میکند. از سخنان و آیات قرآن به وضوح میتوان دریافت که ایستادگی در برابر ظلم و ستم نه تنها وظیفهای انسانی است بلکه از دیدگاه اسلامی نیز امری واجب و لازم است. این امر باید در وهله اول به عنوان یک مسئولیت فردی و سپس به یک مسئولیت اجتماعی تبدیل شود. با پایبندی به اصول عدالت و صداقت، میتوانیم دنیایی بهتر و عادلانهتر بسازیم. پیشنهاد ما این است که هر فردی با تأسیس کارگروههای مختلف جهت بررسی مسائل اجتماعی، به ارزیابی و تحلیل وضعیت موجود پرداخته و با استفاده از آموزههای قرآنی، به برقراری حق و عدالت بپردازد. در نتیجه باید بپذیریم که ایستادگی در برابر ظلم، همواره باید جزء اولویتهای فکری و عملی ما باشد تا جامعهای عاری از ستم و ناامنی را رقم بزنیم.
آیات مرتبط
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ بِالْقِسْطِ شُهَدَاءَ لِلَّهِ ۖ وَلو عَلَى أَنفُسِكُمْ أَوِ الْوَالِدَيْنِ وَالأَقْرَبِينَ.
ای کسانی که ایمان آوردهاید، در برقراری عدالت گواهی دهید، حتی اگر بر ضرر خودتان باشد، و اگر به خانواده خود یا نزدیکان خود گواهی دهید.
نساء : 135
لَن يَضُرُّوكَ إِلَّا أَذًى ۖ وَإِن يَقَاتِلُوكَ يُولُّوكُمُ الْأَدْبَارَ ثُمَّ لَا يُنصَرُونَ.
نمیتوانند به هیچ زیانی برسند مگر آنکه خداوند آن را مقرر کرده است.
آل عمران : 112
وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا مُوسَى بِآيَاتِنَا أَن أَخْرِجْ قَوْمَكَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ.
و ما موسی را با آیات خود فرستادیم که قومش را از تاریکیها به سوی نور خارج کند.
ابرهیم : 5
داستانی دلنشین
روزی روزگاری، در دهکدهای کوچک، مردی به نام رحیم زندگی میکرد. او همیشه در برابر ظلم سکوت میکرد، اما روزی تصمیم گرفت دیگر سکوت نکند. وقتی مشاهده کرد که فردی بیگناه مورد ظلم قرار میگیرد، جرات خود را جمع کرد و به دفاع از او برخاست. با فریاد خود به دیگران یادآوری کرد که ظلم نباید در جامعه تحمل شود. از آن روز به بعد، رحیم نمونهای از شجاعت و دفاع از حق شد و در دهکدهاش افراد دیگر نیز به او پیوستند و هرگز سکوت نکردند.