پاسخ قرآن
بله، قطعاً و بدون شک، خداوند متعال از تمامی نیتها، چه پنهان و چه آشکار، و هر آنچه در اعماق قلب انسان می‌گذرد، کاملاً آگاه و باخبر است. این یکی از اساسی‌ترین و بنیادین‌ترین باورها در دین مبین اسلام است که ریشه در اسماء و صفات الهی دارد. خداوند متعال خود را در قرآن کریم با صفاتی همچون «علیم» (دانای مطلق)، «خَبیر» (بسیار آگاه و باخبر از درون امور)، «سَمیع» (بسیار شنوا) و «بصیر» (بسیار بینا) معرفی کرده است. این صفات به روشنی بیانگر احاطه کامل و بی‌نهایت خداوند بر تمام هستی، از جمله اسرار و خفایای وجود انسان، افکار، احساسات و مهم‌تر از همه، نیت‌های اوست. در اسلام، نیت (قصد و اراده قلبی) جایگاه ویژه‌ای دارد و به عنوان روح عمل محسوب می‌شود. پیامبر اکرم (ص) فرموده‌اند: «اِنَّمَا الْأَعْمَالُ بِالنِّيَّاتِ» (همانا اعمال به نیتها بستگی دارد). این حدیث شریف نشان می‌دهد که ارزش و پاداش یک عمل، نه فقط به ظاهر آن، بلکه به انگیزه و قصدی که در پس آن نهفته است، بستگی دارد. نیکی به دیگران، کمک به نیازمندان، سخاوت، مهربانی، و هر عمل خیری که انجام می‌دهیم، اگر با نیتی خالص و فقط برای رضایت پروردگار باشد، ارزش حقیقی و پاداش اخروی پیدا می‌کند. اگر نیتی غیر از کسب رضای الهی در کار باشد، مثلاً هدف از انجام نیکی، ریاکاری، خودنمایی، کسب شهرت، یا رسیدن به منافع مادی باشد، هرچند ظاهر عمل خیر باشد، اما در پیشگاه خداوند از ارزش معنوی و پاداش اخروی محروم خواهد ماند. قرآن کریم در آیات متعددی به این حقیقت اشاره می‌کند که خداوند از آنچه در سینه‌هاست آگاه است و هیچ چیز بر او پوشیده نیست. علم خداوند به نیت‌های ما، هم مایه‌ی آرامش و اطمینان است و هم موجب ترس و تقوا. از یک سو، مؤمن می‌داند که اگر با خلوص نیت، حتی کوچک‌ترین کار خیری انجام دهد، یا نیت خیری در دل داشته باشد ولی توانایی انجام آن را نداشته باشد، خداوند از آن آگاه است و او را پاداش خواهد داد. این امر باعث می‌شود که انسان در هر شرایطی، حتی در خلوت و تنهایی، به دنبال نیکی و خلوص باشد و ناامید نشود. بسیاری از افراد ممکن است به دلیل نداشتن امکانات مالی یا فیزیکی، نتوانند کمک‌های بزرگ و آشکار انجام دهند، اما همین که نیت خالص کمک و احسان در دلشان باشد و در حد توان خود (حتی با یک کلمه دلگرم‌کننده یا دعایی خالصانه) به دیگران نیکی کنند، خداوند از نیت پاک آن‌ها باخبر است و اجر آن را ضایع نمی‌کند. در مقابل، این علم الهی، عامل مهمی برای بازدارندگی از نیت‌های ناپاک و ریاکارانه است. انسان می‌داند که نمی‌تواند خداوند را فریب دهد و تظاهر به نیکی کند، در حالی که در باطن، قصدی غیر الهی دارد. این آگاهی، باعث می‌شود انسان به تهذیب نفس و پاکسازی نیت خود بپردازد و همواره اعمالش را با خلوص و تقوا همراه کند. اینکه خداوند از نیت ما باخبر است، به این معناست که او عادل‌ترین داور است. او فقط به ظواهر نگاه نمی‌کند، بلکه عمق قلب و انگیزه اصلی هر عمل را می‌سنجد. این مسئله به ما می‌آموزد که همواره بر نیت‌های خود تمرکز کنیم و بکوشیم تا اعمال نیکویمان، از چشمه‌ای زلال از اخلاص و عشق به خدا سرچشمه بگیرند. این آگاهی همچنین به ما کمک می‌کند تا در روابط با دیگران نیز با صداقت و خلوص نیت رفتار کنیم، زیرا می‌دانیم که هیچ چیز از علم فراگیر الهی پنهان نمی‌ماند. در حقیقت، هر چه نیت ما پاک‌تر و خالص‌تر باشد، تأثیر عمل ما در دنیا و آخرت بیشتر خواهد بود. این نگرش، زندگی مؤمن را به سمت کمال و قرب الهی هدایت می‌کند و او را از آلودگی‌های شرک خفی (ریا و خودنمایی) دور نگه می‌دارد. بنابراین، آرامش و اطمینانی که از دانستن این حقیقت به دست می‌آید، مؤمن را به سوی انجام نیکی‌های بی‌شمار، چه کوچک و چه بزرگ، با نیتی پاک و خالص سوق می‌دهد، زیرا می‌داند که پاداش حقیقی در گرو همین نیت‌هاست و خداوند از هر آنچه در دل داریم، آگاه‌تر از خود ماست.
آیات مرتبط
وَأَسِرُّوا قَوْلَكُمْ أَوِ اجْهَرُوا بِهِ ۖ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ
و گفتار خود را پنهان دارید یا آشکار سازید؛ او یقیناً به آنچه در سینه‌هاست، آگاه است.
ملک : 13
يَعْلَمُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَيَعْلَمُ مَا تُسِرُّونَ وَمَا تُعْلِنُونَ ۚ وَاللَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ
او آنچه در آسمان‌ها و زمین است می‌داند و آنچه را پنهان می‌کنید و آنچه را آشکار می‌سازید می‌داند؛ و خداوند به آنچه در سینه‌هاست آگاه است.
تغابن : 4
لِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ ۗ وَإِن تُبْدُوا مَا فِي أَنفُسِكُمْ أَوْ تُخْفُوهُ يُحَاسِبْكُم بِهِ اللَّهُ ۖ فَيَغْفِرُ لِمَن يَشَاءُ وَيُعَذِّبُ مَن يَشَاءُ ۗ وَاللَّهُ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ
آنچه در آسمان‌ها و زمین است، از آنِ خداست. و اگر آنچه در دل‌های خود دارید آشکار سازید یا پنهان دارید، خدا شما را به آن محاسبه می‌کند. پس هر که را بخواهد می‌آمرزد و هر که را بخواهد عذاب می‌کند؛ و خداوند بر هر چیزی تواناست.
بقره : 284
داستانی دلنشین
در روزگاران کهن، شیخ عارفی از مردمان خواست تا هر که قصد نیکویی به خلق دارد، پیش آید و از نیت خود بگوید. مردی توانگر پیش آمد و گفت: «من مسجدی بزرگ بنا خواهم کرد تا نامم جاودان بماند و مردم مرا به نیکی یاد کنند.» شیخ سری تکان داد و خاموش ماند. پس از آن، بانویی سالخورده و فقیر با شرمندگی پیش آمد و گفت: «مرا مالی نیست تا بخشش بزرگ کنم. اما دیشب همسایه‌ای گرسنه داشتم، غذای ناچیزی را که داشتم با او قسمت کردم و فقط از خدا خواستم که مرا ببیند.» شیخ با لبخندی گرم به بانو نگریست و گفت: «همانا خدای مهربان، بیشتر از آنکه به وسعت دست‌ها بنگرد، به پاکی نیتها نظر دارد. آن مرد توانگر، بنای عظیمی ساخت که نامش را بر سر زبان‌ها انداخت، اما تو ای بانو، قلبی را سیراب کردی که اجرش نزد پروردگار بی‌حد و حصر است. زیرا خداوند نیکویی‌های خالص را بیش از هر چیز دیگر دوست دارد و از هر نیتی، هرچند پنهان، باخبر است.»