پاسخ قرآن
قرآن کریم، به عنوان کتاب آسمانی مسلمانان، نه تنها برای ترویج ایمان و اعتقادات دینی تألیف شده است، بلکه در آن به مسائل اجتماعی، اقتصادی و زیستمحیطی نیز توجه ویژهای شده است. در این متن به بررسی مسئولیت انسانها نسبت به نعمتها و مادیات بر اساس آیات نورانی کتاب خدا خواهیم پرداخت و اهمیت شکرگزاری و استفاده صحیح از نعمتها را مورد بررسی قرار خواهیم داد. مسئولیت انسان نسبت به نعمتها در سوره بقره، آیه 152، خداوند به بندگانش فرمان میدهد: "فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ". این آیه به وضوح بر اهمیت دقت در یاد خدا و شکرگزاری از نعمتها تأکید دارد. به تعبیر دیگر، شکرگزاری از نعمتهای خداوند نه تنها واجب است، بلکه نشانهای از شناخت عمیق و درست از نعمتهای الهی میباشد. با شکرگزاری از خداوند، انسان پیوند عاطفی و روحانی قویتری با خالق خویش برقرار میسازد و به این ترتیب مرزهای مادیات را پشت سر گذاشته و به بعد معنوی زندگی خود توجه بیشتری میکند. شکری درست و مسئولیت در برابر نعمتها یکی از نکات کلیدی در قرآن این است که شکرگزاری باید منجر به افزایش نعمتها شود. در سوره ابراهیم، آیه 7 آمده است: "لَئِن شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ"، یعنی اگر شکرگزاری کنید، قطعاً نعمتهای شما را افزایش خواهم داد. این آیه نشاندهنده یک قاعده دینی و اخلاقی است که در آن انسان متوجه میشود که ارتباطی مستقیم میان شکرگزاری و افزایش نعمتها وجود دارد. در واقع، شکرگزاری به معنای درک و تصدیق نعمتها و توفیقاتی است که خداوند به انسان عطا کرده است و این درک باعث میشود انسان خود را ملزم به استفاده صحیح از این نعمتها ببیند. به علاوه، در سوره مومنون، آیه 115، خداوند با سوالی انسانها را به تفکر دعوت میکند: "أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّمَا خَلَقْنَاكُمْ عَبَثًا وَأَنَّكُمْ إِلَيْنَا لَا تُرْجَعُونَ؟". این پرسش ضمنی نشان میدهد که انسانها باید از آگاهی و شناخت خود از نعمتها در راستای هدفمندی و آگاه بودن به زندگی بهرهبرداری کنند. خداوند انسان را به این نکته آگاه میکند که هیچ چیز در زندگی شان به طور اتفاقی نیست و هر انسانی به خاطر هدفی مشخص و با مسئولیتی خاص خلق شده است. مسئولیت اجتماعی و اخلاقی از منظر دینی، نعمتهای الهی تنها به فرد تعلق ندارند بلکه شامل جنبههای اجتماعی و انسانی نیز میشوند. بنابراین، مسئولیت انسانها در برابر نعمتها باید به بعد اجتماعی آنها هم گسترش یابد. قرآن کریم تأکید دارد که انسانها باید نعمتهای خود را به گونهای تقسیم کنند که به دیگران نیز برسد. در سوره مائده، آیه 32 آمده است: "مَن قَتَلَ نَفْسًۭا بِغَيْرِ نَفْسٍۢ أَوْ فَسَادٍۢ فِي الْأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعًۭا". این آیه نشان میدهد که هر انسانی وظیفه دارد که به حفظ زندگی و نعمتهای الهی نهتنها برای خود، بلکه برای دیگران نیز احترام گذاشته و در مقاومت و جلوگیری از فقر، ضعف و ناامنی اجتماعی سهیم باشد. استفاده صحیح از نعمتها و برنامهریزی مسلمانان باید نعمتهای خود را نه تنها به عنوان موهبتهای الهی بشناسند، بلکه باید در برابر آنها احساس مسئولیت کنند و از آنها در راستای خدمت به دیگران و تقویت ایمان خود استفاده نمایند. استفاده صحیح از نعمتها شامل برنامهریزی درست علمی و عملی در زندگی روزمره است. در فرهنگ اسلامی، مدیریت و استخدام بهینه مادیات به عنوان یک مسئولیت اساسی مطرح شده است و مؤمنان باید با دقت و هوشیاری از نعمتها در راستای خیر و فضیلت بهرهبرداری کنند. فرهنگ شکرگزاری در عمل شکرگزاری در دین اسلام به معنای ادای احترام به خداوند و نشان دادن قدردانی نسبت به نعمتهای او است. اما این شکرگزاری باید در عمل خود را نشان دهد. به طور مثال، بهرهبرداری از نعمتهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیستمحیطی باید به گونهای باشد که نه تنها برای خود بلکه برای دیگران نیز مفید باشد. یکی از مصادیق شکرگزاری به نعمتهای مختلف، کمک به نیازمندان است. اسلام همواره تأکید بر عمل صالح و حمایت از افراد کمبرخوردار کرده است و مسلمانان را به اعمال نیکو دعوت میکند. انفاق، صدقه و حمایت از کارآفرینی در جوامع مختلف نمونههایی از شکرگزاری عملی انسان نسبت به نعمتهای الهی به شمار میروند. نتیجهگیری در نهایت، قرآن کریم به عنوان یک سند اجتماعی و اخلاقی، به انسانها یادآور میشود که باید نعمتهایی که به آنها داده شده است را نه تنها بشناسند بلکه در زندگی روزمره خود به آنها اهمیت دهند. انسانها باید به تکالیف و مسئولیتهای خود نسبت به نعمتها توجه کامل نشان دهند و در راستای خدمت به جامعه و تقویت ایمان خود از این نعمتها بهرهبرداری نمایند. شکرگزاری از نعمتها به معنای آگاهی و عمل به مسئولیتهای فردی و اجتماعی است که در نهایت میتواند به نیکی، آرامش و ترقی جامعه منجر شود.
آیات مرتبط
فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ وَاشْكُرُوا لِي وَلَا تَكْفُرُونِ
پس مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم و برای من شکر کنید و کفران نکنید.
بقره : 152
لَئِن شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ وَإِن كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِي لَشَدِيدٌ
اگر شکرگزاری کنید، قطعاً نعمتهای شما را میافزایم و اگر کفر ورزید، عذابی سخت خواهد بود.
ابراهیم : 7
أَظَـنَنتُم أَنَّمَا خَلَقْنَـٰكُمْ عَبَثًۭا وَأَنْكُمْ إِلَيْنَا لَا تُرْجَعُونَ
آیا شما گمان میکنید که شما بیهدف آفریده شدهاید و به سوی شما نخواهند شد؟
مومنون : 115
داستانی دلنشین
روزی، علی در باغش نشسته بود و فکر میکرد چطور میتواند از نعمتهای خدا بیشتر بهرهبرداری کند. او تصمیم گرفت که همواره در دلش رحم و محبت را نسبت به دیگران بپروراند و به همسایهها و نیازمندان کمک کند. علی بعد از چند وقت متوجه شد که زندگیاش سرشار از خوشبختی و رضایت شده است. او با شکرگزاری به خداوند اعلام کرد که در هر حالتی آمادهاست نعمتهایش را به دیگران تقسیم کند.