پاسخ قرآن
در قرآن کریم، در کنار آموزههای عبادی و اخلاقی، به مسائل مربوط به شناخت خود نیز پرداخته شده است. شناخت خود، یکی از مهمترین مراحل در مسیر رشد و کمال انسانی است. این شناخت، نه تنها به بازشناسی عیوب و فضایل فرد میانجامد، بلکه او را در مسیر اعتلای شخصیت و تقویت ایمان یاری میدهد. برای رسیدن به این شناخت، نخستین گام این است که انسان به خودآزمایی بپردازد و با توجه به آیات قرآن، عیوب و فضایل خود را شناسایی کند. این فرآیند به نوعی مرور درون و بازنگری در رفتارها و افکار فرد میباشد. در سوره آل عمران آیه 30، آمده است: “يَوْمَ تَأْتِي كُلُّ نَفْسٍ تُجَادِلُ عَنْهَا وَتُوَفَّى كُلُّ نَفْسٍ مَّا كَسَبَتْ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ.” این آیه به انسان یادآوری میکند که روزی ویژه از حسابرسی در پیش است، که در آن روز همه باید در برابر اعمال خود پاسخگو باشند. این موضوع اهمیت شناخت خود و رفتارهای خود را بهخوبی نمایان میسازد. انسان باید بداند که در آخرین روز، او مستلزم پاسخگویی به اعمالش خواهد بود و برای این منظور، ابتدا باید خود را بشناسد و از ویژگیهای مثبت و منفیاش آگاه باشد. در ادامه در سوره انفال آیه 28 آمده است: “وَاعْلَمُوا أَنَّمَا أَموالُكُمْ وَأَولادُكُمْ فِتْنَةٌ وَأَنَّ اللَّهَ عِندَهُ أَجرٌ عَظِيمٌ.” این آیه بهخوبی ارتباط اموال و فرزندان با فتنه و امتحان در زندگی انسان را معرّفی میکند. اموال و فرزندان، هر دو میتوانند به عنوان چالشهای خاصی در زندگی ما عمل کنند که انسان را به فکر فرو میبرد. شناخت این شرایط و ویژگیها برای ما ضروری خواهد بود تا بتوانیم در برابر آزمونهای زندگی از خود واکنش مناسب نشان دهیم. آیا در بهرهبرداری از اموالمان درست عمل میکنیم؟ آیا فرزندان را به درستی تربیت میکنیم؟ این سؤالات همه بخشی از خودآزمایی فرد در راستای شناخت واقعی خود هستند. علاوه بر این، در سوره حجرات آیه 13، چنین آمده است: “يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُم مِّن ذَكَرٍ وَأُنثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا.” این آیه به یکی از اصول اساسی وجود ما اشاره میکند که شناخت خود از طریق شناخت دیگران و ارتباطات اجتماعی میسر میشود. انسان در ارتباط با دیگران، انعکاسی از خود را میبیند و درک عمیقتری از شخصیت خویش پیدا میکند. به عبارت دیگر، ما خود را در آینهی روابط اجتماعی خود مییابیم. بنابراین، شناخت خود نیاز به تأمل، خودآزمایی و ارتباطات انسانی دارد. نکته مهم در این راستا، ضرورت خودآزمایی مستمر است. خودآزمایی میتواند به اشکال مختلفی انجام شود، چون تأمل در اعمال روزانه، خواندن یادداشتهای شخصی، یا حتی شرکت در جلسات مشاوره میتواند به ما در شناخت بهتر خود کمک کند. در این راستا، روحیه انتقادی نسبت به خود داشتن و همیشه خود را زیر ذرهبین بردن میتواند به تعالی فردی ما بینجامد. در این فعل و انفعالات، باید به فطرت انسانی نیز توجه داشته باشیم. قرآن نه تنها انسان را به خودآزمایی و شناخت عیوب و فضایلش دعوت میکند، بلکه او را به شناخت فطرتش نیز توصیه میکند. طبق آموزههای اسلامی، هر فرد در درون خود فطرتی دارد که احتمالاً ممکن است طی سالها تحت تأثیر قرار گرفته باشد. تجلی این فطرت در روابط انسانی و تعامل با دیگران به وضوح دیده میشود و این موضوع ضرورت توجه به خود و دیگران را دوچندان میکند. در نهایت، میتوان گفت که شناخت خود یک وظیفه همگانی برای هر انسانی است. این شناخت زمینهساز کمال و ارتقا در ابعاد مختلف زندگی میباشد. از این رو، قرآن کریم منبع الهامبخشی برای ماست تا با دقت در آیات آن، مسیر درست را برای شناخت خود و در نهایت رشد و تعالی انسانی بیابیم. در این مسیر، ضرورت دارد که به ارتباطات اجتماعیمان توجه داشته و با تعامل مثبت و مؤثر با دیگران، تجلیگر فضایل انسانی خود باشیم. بنابراین، شناخت خود و تلاش برای بهبود و کمال مستلزم تلاش مستمر، خودآزمایی و بهرهبرداری از آموزههای عالی قرآن است. با اندکی تأمل و تفکر، میتوان به سیر و سفری درونی پرداخت که نه تنها خود را بهتر بشناسیم، بلکه در راستای رشد و بلوغ شخصیتی گام برداریم.
آیات مرتبط
يَوْمَ تَأْتِي كُلُّ نَفْسٍ تُجَادِلُ عَنْهَا وَتُوَفَّى كُلُّ نَفْسٍ مَّا كَسَبَتْ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ.
روزى که هر جانى، به آنچه به دست آورده، به تجادل میپردازد و به هرکس آنچه را که کرده است داده خواهد شد و بر آنان ستم نخواهد شد.
آل عمران : 30
وَاعْلَمُوا أَنَّمَا أَموالُكُمْ وَأَولادُكُمْ فِتْنَةٌ وَأَنَّ اللَّهَ عِندَهُ أَجرٌ عَظِيمٌ.
و بدانید که اموال و فرزندان شما تنها یک آزمایشند و اینکه خداوند نزد او پاداشی بزرگ است.
انفال : 28
يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُم مِّن ذَكَرٍ وَأُنثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا.
ای مردم، ما شما را از یک مرد و یک زن آفریدیم و شما را به ملتها و قبایل تبدیل کردیم تا یکدیگر را بشناسید.
حجرات : 13
داستانی دلنشین
روزی عادل، جوانی در جستجوی شناخت بهتر خودش، به مشاوری مراجعه کرد. مشاور به او گفت که باید نقاط قوت و ضعفش را شناسایی کند. عادل با نگاهی عمیق به خود دریافت که در ایجاد ارتباط با دیگران ضعف دارد و بهتر است در این زمینه تلاش کند. او به تدریج از انزوایش خارج شد و با افراد جدیدی آشنا شد. این تجربه به او کمک کرد که نه تنها خود را بهتر بشناسد، بلکه روابط خوبی نیز با دیگران برقرار کند.