پاسخ قرآن
پرسش شما در مورد «سلام»، با وجود سادگی ظاهری، عمق و ابعاد گسترده‌ای در معارف قرآنی دارد. کلمه «سلام» نه تنها یک درود و تحیت ساده است، بلکه ستون فقرات یک نظام فکری و عملی جامع در اسلام محسوب می‌شود که شامل مفاهیم صلح، امنیت، سلامت، آرامش و حتی یکی از اسماء الحسنی خداوند (السلام) است. قرآن کریم به کرات به این مفهوم حیاتی پرداخته و آن را در ابعاد فردی، اجتماعی و حتی در ارتباط با ذات باری تعالی، تبیین نموده است. در وهله اول، «سلام» به معنای تحیت و درود است. خداوند در قرآن به ما آموخته است که چگونه با یکدیگر ارتباط برقرار کنیم و در این میان، «سلام» جایگاه ویژه‌ای دارد. آیه 86 سوره نساء می‌فرماید: "وَإِذَا حُيِّيتُم بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا ۗ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ حَسِيبًا" (و چون به شما درودی گفته شد، شما به بهتر از آن درود گویید یا [دست‌کم] همان را بازگردانید؛ یقیناً خداوند بر هر چیزی حسابگر است). این آیه نشان می‌دهد که «سلام» تنها یک عبارت نیست، بلکه یک دستور الهی برای ترویج نیکی و احسان در روابط انسانی است. این تحیت، بذر محبت و احترام را در دل‌ها می‌کارد و راه را برای گفت‌وگو و تفاهم هموار می‌سازد. گسترش سلام، به معنای گسترش آرامش و اطمینان خاطر در جامعه است. هر گاه مسلمانان با «سلام» یکدیگر را ملاقات می‌کنند، در واقع پیامی از صلح، امنیت و برکت را مبادله می‌کنند. این عمل، تعهد مشترک آنها را به زندگی مسالمت‌آمیز و دور از خصومت یادآوری می‌کند. سلام نه تنها یک ادب معاشرت است، بلکه نمادی از وحدت و همبستگی در امت اسلامی است. بعد دیگر «سلام»، به معنای صلح و امنیت است. اسلام، دین صلح است و قرآن کریم همواره به سوی صلح و آشتی فرا می‌خواند. خداوند در آیه 61 سوره انفال می‌فرماید: "وَإِن جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَهَا وَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ ۚ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ" (و اگر به صلح گراییدند، تو نیز به آن گرای و بر خدا توکل کن؛ که او شنوای داناست). این آیه به روشنی بر اولویت صلح بر جنگ تأکید دارد، مگر در شرایط دفاع مشروع. قرآن مؤمنان را به ایجاد محیطی امن و آرام دعوت می‌کند، جایی که هر فرد بتواند با اطمینان خاطر زندگی کند و به عبودیت پروردگار بپردازد. مفهوم صلح در اسلام تنها به معنای عدم جنگ نیست، بلکه شامل صلح درونی فرد با خود، صلح با دیگران و صلح با محیط زیست نیز می‌شود. مؤمن حقیقی کسی است که در هر گام خود، بذر صلح و آرامش را بپاشد و از هرگونه اقدامی که به سلب آسایش و امنیت دیگران منجر شود، دوری گزیند. ایجاد امنیت و آرامش در جامعه، از بزرگترین اهداف شریعت اسلامی است و «سلام» در این مفهوم، وسیله‌ای برای تحقق این هدف است. سومین و شاید عمیق‌ترین بُعد «سلام»، ارتباط آن با ذات اقدس الهی است. «السلام» یکی از 99 اسم اعظم خداوند است. در آیه 23 سوره حشر می‌خوانیم: "هُوَ اللَّهُ الَّذِي لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ الْمَلِكُ الْقُدُّوسُ السَّلَامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَيْمِنُ الْعَزِيزُ الْجَبَّارُ الْمُتَكَبِّرُ ۚ سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا يُشْرِكُونَ" (اوست خدایی که جز او معبودی نیست؛ پادشاه پاک و منزه، سلام، ایمنی‌بخش، نگاهبان، شکست‌ناپذیر، جبران‌کننده، بزرگ‌منش. منزه است خدا از آنچه شریک او قرار می‌دهند). صفت «السلام» برای خداوند به این معناست که او منبع و منشأ هرگونه صلح و آرامش است. او خود از هر عیب و نقص مبراست و تمام هستی در سایه او به آرامش می‌رسد. وقتی مؤمن خدا را با نام «السلام» می‌خواند، در واقع از او طلب صلح و آرامش می‌کند و می‌فهمد که آرامش حقیقی تنها در پناه او یافت می‌شود. این درک عمیق، به فرد کمک می‌کند تا در میان چالش‌های زندگی، پناهگاهی امن بیابد و قلب خود را از اضطراب و نگرانی رها سازد. مؤمنان با یاد نام «السلام»، به این حقیقت رهنمون می‌شوند که مسیر رستگاری و سعادت، مسیری است که با صلح و آرامش درونی و بیرونی همراه است. این صلح، ثمره ایمان راستین و تسلیم محض در برابر اراده الهی است. علاوه بر این، «سلام» در قرآن کریم به عنوان درود و سرنوشت اهل بهشت نیز معرفی شده است. در آیات متعددی، خداوند وعده داده است که بهشتیان با «سلام» مورد استقبال قرار می‌گیرند و در بهشت همواره ندای «سلام» بر آنان جاری است. به عنوان مثال، در سوره یونس آیه 10 می‌فرماید: "دَعْوَاهُمْ فِيهَا سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ وَتَحِيَّتُهُمْ فِيهَا سَلَامٌ ۚ وَآخِرُ دَعْوَاهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ" (دعای آنان در آنجا [بهشت] این است: «پاک و منزهی تو ای خدا» و درودشان در آنجا «سلام» است و پایان دعایشان اینکه «ستایش مخصوص خداست که پروردگار جهانیان است»). این تصویر از بهشت، نشان‌دهنده اوج آرامش و کمالی است که در انتظار مؤمنان است؛ جایی که هیچ رنج و اندوهی نیست و سراسر صلح و سلامتی است. این خود انگیزه‌ای برای مؤمن است تا در زندگی دنیوی خود نیز همواره در پی تحقق صلح و سلام باشد و آن را در اعمال و گفتار خود جاری سازد. در نهایت، می‌توان گفت که مفهوم «سلام» در قرآن کریم فراتر از یک کلمه صرف است؛ این واژه، نمادی از یک جهان‌بینی جامع و یک سبک زندگی است که بر پایه صلح، امنیت، احترام متقابل و ارتباط عمیق با خالق استوار است. مؤمن واقعی کسی است که نه تنها خودش در آرامش و صلح زندگی می‌کند، بلکه در پی گسترش آن در میان تمامی خلایق است و با هر "سلام"ی که می‌دهد یا دریافت می‌کند، این ارزش‌های متعالی را زنده نگه می‌دارد. بنابراین، اگرچه سؤال شما کوتاه و به ظاهر ساده بود، اما دریچه‌ای به اقیانوسی از معارف قرآنی گشود که اهمیت صلح و آرامش را در تار و پود ایمان و زندگی بشری نمایان می‌سازد. این آموزه‌ها به ما یادآوری می‌کنند که هدف نهایی دین، رسیدن انسان به حالتی از صلح کامل است؛ صلح با خود، صلح با دیگران و صلح با خداوند متعال.
آیات مرتبط
وَإِذَا حُيِّيتُم بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا ۗ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ حَسِيبًا
و چون به شما درودی گفته شد، شما به بهتر از آن درود گویید یا [دست‌کم] همان را بازگردانید؛ یقیناً خداوند بر هر چیزی حسابگر است.
نساء : 86
هُوَ اللَّهُ الَّذِي لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ الْمَلِكُ الْقُدُّوسُ السَّلَامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَيْمِنُ الْعَزِيزُ الْجَبَّارُ الْمُتَكَبِّرُ ۚ سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا يُشْرِكُونَ
اوست خدایی که جز او معبودی نیست؛ پادشاه پاک و منزه، سلام، ایمنی‌بخش، نگاهبان، شکست‌ناپذیر، جبران‌کننده، بزرگ‌منش. منزه است خدا از آنچه شریک او قرار می‌دهند.
حشر : 23
دَعْوَاهُمْ فِيهَا سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ وَتَحِيَّتُهُمْ فِيهَا سَلَامٌ ۚ وَآخِرُ دَعْوَاهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ
دعای آنان در آنجا [بهشت] این است: «پاک و منزهی تو ای خدا» و درودشان در آنجا «سلام» است و پایان دعایشان اینکه «ستایش مخصوص خداست که پروردگار جهانیان است».
یونس : 10
داستانی دلنشین
آورده‌اند که درویشی با پادشاهی گفت: «چنان نیکو سیرت باش که به هر جا قدم نهی، در دل مردم جای گیری و از هر سخنت، بوی صلح و صفا برآید.» پادشاه گفت: «مگر در این عالم، صلح و صفا چگونه به دست آید؟» درویش گفت: «به سلام گفتن و سلام شنیدن و دل‌ها را به هم نزدیک کردن. چه بسیار خصومت‌ها که با یک سلام دوستانه و یک کلمه محبت‌آمیز از میان برداشته شده و دل‌های سخت، نرم گشته‌اند. چون دانه نیکو افشانی، حاصل نیکو برداری و هر که تخم سلام کارد، میوه آرامش برداشت کند.» پادشاه از این سخن پند گرفت و از آن پس، به جای خشونت و تکبر، با مردم به نرمی و سلام رفتار کرد و دید که چگونه دل‌ها به سوی او مایل گشتند و کشورش پر از صلح و صفا شد.