پاسخ قرآن
حفظ ایمان در دنیای پرچالش امروز، به ویژه در فضای مجازی که هر لحظه با اطلاعات و تعاملات گوناگون بمباران میشویم، از اهمیت ویژهای برخوردار است. قرآن کریم، با اینکه به صورت مستقیم به "فضای مجازی" اشاره نکرده است (زیرا این مفهوم در زمان نزول قرآن وجود نداشته)، اما اصول و مبانی محکمی را برای حفظ ایمان و اخلاق در هر زمان و مکانی ارائه میدهد. این اصول، نه تنها در دنیای فیزیکی، بلکه در فضای دیجیتال نیز کاملاً کاربردی و راهگشا هستند. اولین و اساسیترین اصل، "تقوا" یا خداترسی و پرهیزکاری است. تقوا به معنای همیشه آگاه بودن از حضور خداوند و مسئولیتپذیری در برابر اعمال خود، چه در خلوت و چه در جمع، چه در دنیای حقیقی و چه در فضای مجازی است. قرآن بارها بر اهمیت تقوا تأکید میکند؛ این حس مسئولیتپذیری در برابر خالق، انسان را وامیدارد تا در انتخاب محتوا، گفتار، و تعاملات آنلاین خود دقت کند. وقتی متقاعد باشیم که خداوند بر همه چیز ناظر است، از هرگونه دروغ، غیبت، تهمت، فریبکاری، و نشر اطلاعات نادرست که ممکن است در فضای مجازی به وفور یافت شود، دوری میگزینیم. آیه ۱۲ سوره حجرات که از تجسس و غیبت نهی میکند، مصداق بارزی برای احتیاط در بررسی پروفایلها و انتشار اطلاعات دیگران در شبکههای اجتماعی است. همچنین، آیه ۳۶ سوره اسراء که میفرماید: "و از آنچه بدان علم نداری، پیروی مکن؛ چرا که گوش و چشم و دل، همه مورد سؤال خواهند بود"، بر لزوم تحقیق و اطمینان از صحت اخبار و مطالبی که در فضای مجازی میبینیم یا میشنویم، تاکید دارد. در دنیایی که اخبار جعلی به سرعت منتشر میشوند، این اصل قرآنی چراغ راه ماست. اصل دیگر، "حفظ نگاه و عفاف" است. آیات ۳۰ و ۳۱ سوره نور بر لزوم کنترل نگاه (غض بصر) برای مردان و زنان تأکید میکند. این اصل به وضوح در فضای مجازی نیز کاربرد دارد. اینترنت مملو از محتواهای نامناسب و تحریککننده است که میتواند ایمان و اخلاق فرد را تضعیف کند. کنترل نگاه در اینجا به معنای دوری از مشاهده تصاویر و ویدئوهای حرام، اجتناب از دنبال کردن صفحات نامناسب، و حتی پرهیز از کنجکاوی در زندگی خصوصی دیگران است که میتواند به تجسس منجر شود. همچنین، عفاف در گفتار و نوشتار نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. پیامهای ما، نظراتمان، و پستهایمان باید از هرگونه فحش، ناسزا، تحریک، و کلمات رکیک عاری باشند. آیه ۷۰ سوره احزاب میفرماید: "ای کسانی که ایمان آوردهاید، از خدا پروا کنید و سخن حق بگویید." این شامل همه اشکال ارتباطی، از جمله چتها و کامنتهای آنلاین میشود. بهرهبرداری صحیح از زمان و اجتناب از لهو و لعب، یکی دیگر از آموزههای قرآنی است که در فضای مجازی کاربرد دارد. قرآن کریم انسان را به بهرهبرداری صحیح از عمر و دوری از کارهای بیهوده تشویق میکند. فضای مجازی میتواند بسیار اعتیادآور باشد و وقت گرانبهای ما را هدر دهد. مؤمن باید با هوشیاری، زمان حضور خود در این فضا را مدیریت کند تا از عبادات، وظایف خانوادگی و اجتماعی، و کارهای مفید دیگر باز نماند. استفاده از فضای مجازی برای کسب علم و دانش مفید، ارتباط با علما، مشارکت در فعالیتهای خیرخواهانه و تبلیغ ارزشهای اسلامی، بهترین راه برای تبدیل یک ابزار بالقوه مضر به ابزاری برای رشد و قرب الهی است. ما میتوانیم از این فضا برای گسترش دعوت به خیر (دعا) و ترویج نیکیها بهره ببریم، همانطور که در آیه ۱۰۴ سوره آل عمران آمده است: "و باید از میان شما، گروهی باشند که مردم را به خیر دعوت کنند، و به کار نیک فرمان دهند، و از کار بد بازدارند." این یعنی رسالت ما محدود به فضای فیزیکی نیست. همچنین، نباید از "ذکر و یاد خدا" غافل شد. فضای مجازی پر از سروصدا و حواسپرتی است. برای حفظ ایمان، لازم است که در هیاهوی این فضا، ارتباط قلبی خود را با خداوند حفظ کنیم. تلاوت قرآن، ذکر دائم، و نمازهای به موقع، مانند لنگری هستند که دل مؤمن را در دریای متلاطم فضای مجازی ثابت نگه میدارند. حتی در حین استفاده از اینترنت، میتوان با یاد خدا، نیت خود را خالص کرد و از غرق شدن در بیهودگیها جلوگیری نمود. در نهایت، حفظ "اعتدال" و دوری از افراط و تفریط در استفاده از فضای مجازی، رمز موفقیت است. ایمان قوی، ایمانی است که در برابر فتنهها و چالشها ثابت قدم بماند و از ابزارها به بهترین نحو برای رسیدن به اهداف الهی استفاده کند، نه اینکه اجازه دهد این ابزارها او را از مسیر اصلی منحرف سازند.
آیات مرتبط
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِّنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ ۖ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا يَغْتَب بَّعْضُكُم بَعْضًا ۚ أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَن يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتًا فَكَرِهْتُمُوهُ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۚ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَّحِيمٌ
ای کسانی که ایمان آوردهاید، از بسیاری از گمانها بپرهیزید؛ زیرا بعضی از گمانها گناه است؛ و تجسس نکنید و بعضی از شما غیبت بعضی دیگر را نکند. آیا هیچ یک از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد؟ پس آن را ناخوش دارید. و از خدا پروا کنید. بیگمان خدا بسیار توبهپذیر و مهربان است.
حجرات : 12
قُل لِّلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَيَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ۚ ذَٰلِكَ أَزْكَىٰ لَهُمْ ۗ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا يَصْنَعُونَ
به مردان باایمان بگو دیدگان خود را [از نگاه به نامحرم] فرو کاهند و دامان خود را [از آلوده شدن به گناه] حفظ کنند؛ این برای آنان پاکیزهتر است. یقیناً خدا به آنچه انجام میدهند، آگاه است.
نور : 30
وَقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا ۖ وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَىٰ جُيُوبِهِنَّ ۖ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَيْرِ أُولِي الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلَىٰ عَوْرَاتِ النِّسَاءِ ۖ وَلَا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِينَ مِن زِينَتِهِنَّ ۚ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ
و به زنان باایمان بگو دیدگان خود را [از نگاه به نامحرم] فرو کاهند و دامان خود را [از آلوده شدن به گناه] حفظ کنند، و زینت خود را [به نامحرم] آشکار نکنند مگر آنچه به خودی خود آشکار است [مانند صورت و دستها]، و روسریهای خود را بر گریبانهایشان بیندازند، و زینت خود را آشکار نکنند مگر برای شوهرانشان، یا پدرانشان، یا پدران شوهرانشان، یا پسرانشان، یا پسران شوهرانشان، یا برادرانشان، یا پسران برادرانشان، یا پسران خواهرانشان، یا زنان [مؤمنه]، یا کنیزانشان، یا مردان تابع [که شهوتی ندارند و به عنوان خدمتکار و طفیلی با زن رفتوآمد میکنند]، یا کودکانی که بر امور جنسی زنان آگاه نیستند؛ و پاهای خود را [به گونهای به زمین] نکوبند که آنچه از زینتهایشان پنهان داشتهاند، معلوم شود. و ای مؤمنان! همگی به سوی خدا بازگردید، باشد که رستگار شوید.
نور : 31
وَلَا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ ۚ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولَٰئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا
و از آنچه بدان علم نداری، پیروی مکن؛ چرا که گوش و چشم و دل، همه مورد سؤال خواهند بود.
اسراء : 36
داستانی دلنشین
آوردهاند که در دوران سعدی، مردی زاهد در محضر استادی فرزانه نشست و از او پرسید: «ای حکیم، چگونه میتوانم دل را از آلودگیهای زمانه دور نگه دارم، حال آنکه هر سو فتنهای و هر جمعی سرگرمیای دارد؟» استاد با تبسمی ملیح پاسخ داد: «ای جوان، داستان بازرگانی را شنیدهام که سفرهای بسیار میکرد و در هر شهری با مردمان گوناگون سروکار داشت. او را از بازار آشفته دنیا پرسیدند و گفتند: "چگونه است که با این همه تجارت و معاشرت، دلت همچنان پاک و نیتت صاف است؟" بازرگان پاسخ داد: "هرگاه وارد بازاری میشوم، چشمانم بر کالاهاست و گوشم به صدای مشتریان، اما دلم به خانه و فرزندانم فکر میکند و ذکرم بر لبم جاری است." استاد ادامه داد: «فضای مجازی نیز بازاری است بزرگ، پر از کالاهای نیک و بد، و سخنان راست و دروغ. اگر میخواهی ایمان و دلت را حفظ کنی، چشمت را بر آنچه حلال و مفید است بگمار و گوشت را به سخن نیک بسپار، اما قلبت را به یاد خدا مشغول دار و نیتت را بر خدمت به حق استوار کن. بدان که خداوند بر آنچه در پنهانترین زوایای دلت میگذرد، آگاه است. پس باطن را زیباتر از ظاهر نگه دار تا در هر فضایی، دلت آباد و ایمانت استوار باشد.»