پاسخ قرآن
در قرآن کریم، موضوع کنترل زبان و سخنان ناپسند بحث بسیار مهمی است که به طور مکرر مورد توجه قرار گرفته است. زبان، ابزاری است که میتواند به عنوان منبعی برای هدایت و راهنمایی یا به عنوان سلاحی برای آسیب رساندن به دیگران مورد استفاده قرار گیرد. این موضوع به ویژه در جامعهای که تبادل اطلاعات و ارتباطات روزانه در آن بسیار گسترده است، اهمیت دوچندانی دارد. در این مقاله، به بررسی آیات قرآن در رابطه با کنترل زبان و تأثیر آن بر زندگی فردی و اجتماعی خواهیم پرداخت. یکی از آیات مهم در این زمینه در سوره احزاب آیه 70 آمده است: "يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَقُولُوا قَوْلًا سَدِيدًا". در این آیه به مؤمنان توصیه میشود که از خدا پروا داشته باشند و سخن صحیح و درستی بگویند. این آیه نه تنها به محدود کردن سخنان ناپسند اشاره دارد بلکه بر اهمیت صحبتهای درست و ضروری تأکید میکند. با توجه به این آیه، روشن میشود که صحبتهای ما باید از تفکر و تعمق نشأت بگیرد و نیت به خیر و درست داشته باشد. علاوه بر این، در سوره لقمان آیه 19 آمده است: "وَاقْصِدْ فِي مَشْيِكَ وَاغْضُضْ مِنْ صَوْتِكَ ۖ إِنَّ أَنكَرَ الْأَصْوَاتِ لَصَوْتُ الْخَسِّ". این آیه به ما میآموزد که در هنگام گفتگو باید از بلند صحبت کردن خودداری کنیم، زیرا این کار نه تنها موجودیت ما را در نظر دیگران ناپسند جلوه میدهد، بلکه ممکن است باعث سوءتفاهم و ناامن شدن فضا نیز شود. ادب گفتار و نزاکت در ارائه نظرات و دیدگاهها به وضوح در این آیه قابل مشاهده است. همچنین در قرآن به مسئله غیبت و نسبتهای نادرست نیز تأکید شده است. در سوره حجرات آیه 12 آمده است: "يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِّنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثمٌۭ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضًا". این آیه ما را از گفتن چیزهایی که میتواند باعث آسیب به دیگران شود، برحذر میدارد. غیبت و بدگویی نه تنها اثرات منفی بر روح و روان ما دارد، بلکه تأثیرات منفی بر روابط اجتماعی نیز خواهد گذاشت. با توجه به این آیات، گام نخست در کنترل زبان، آگاهی از آنچه میگوییم و انتخاب سخنان مناسب است. امام علی (ع) نیز در کلمات خود بر این نکته تأکید کردهاند که "زبان تو لبهّی از آتش است که اگر آن را کنترل نکنی، تو را خواهد سوزاند". بنابراین، پیش از هرگونه سخن گفتن، باید اندیشه کنیم و بررسی کنیم که آیا سخن ما به نفع دیگران و جامعه خواهد بود یا خیر. برای بهبود در کنترل زبان، میتوانیم از روشهای مختلفی استفاده کنیم. به عنوان مثال، میتوانیم پیش از صحبت کردن، به عواقب سخنانمان فکر کنیم و از گفتن کلمات ناپسند و نادرست بپرهیزیم. همچنین مفید است که در مواقعی که احساس میکنیم نیاز به ابراز نظر داریم، از دیگران نظرخواهی کنیم تا نظرهای متفاوت را بررسی کنیم و تصمیم بهتری بگیریم. به علاوه، یکی از روشهای مؤثری که میتواند به ما در کنترل زبان کمک کند، دعا و استغفار است. با دعا کردن و درخواست از خداوند برای هدایت زبان و رفتاری درست، میتوانیم خود را از هر بدعت و ناپسند، پالایش کنیم. همچنین تمرکز بر صفات اخلاقی نظیر صبر، بخشش و مهربانی نیز میتواند به ما کمک کند تا زبانمان را کنترل کنیم. با نگاه به تاریخ و تجارب بشری، میتوانیم ببینیم که بسیاری از مشکلات ناشی از گفتار ناپسند بوده است. جنگها، دشمنیها و نفاقها بیشتر بر اثر سوءتفاهمات و بیاحترامیهای کلامی به وجود آمدهاند. بنابراین، توجه به این نکته که سخن ما چه تأثیری بر دیگران دارد، بسیار حیاتی است. در نهایت، کنترل زبان نه تنها بر خود انسان تأثیر میگذارد بلکه میتواند تأثیر عمیقی بر جامعه نیز داشته باشد. وقتی افراد جامعه بدانند که باید از کلمات خود به طرز مثبتی استفاده کنند، روابط اجتماعی بهبود یافته و فضا برای گفتوگوهای سازنده و مثبت مهیا میشود. بیان کلمات نیک و محترمانه نه تنها به خود ما بلکه به دیگران نیز آرامش میبخشد و فضای امنتری ایجاد میکند. بنابراین، باید یاد بگیریم که زبان را به عنوان ابزاری برای ایجاد ارتباطات مثبت و سازنده استفاده کنیم و هرگونه گفتاری که میتواند ناپسند تلقی شود را به حداقل برسانیم. تنها با کنترل زبان و استفاده صحیح از آن میتوانیم به حقیقت و محبت نزدیک شویم و روابط انسانی بهتری برقرار کنیم.
آیات مرتبط
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَقُولُوا قَوْلًا سَدِيدًا
ای کسانی که ایمان آوردهاید، از خدا پروا دارید و سخن درستی بگویید.
احزاب : 70
وَاقْصِدْ فِي مَشْيِكَ وَاغْضُضْ مِنْ صَوْتِكَ ۖ إِنَّ أَنكَرَ الْأَصْوَاتِ لَصَوْتُ الْخَسِّ
و در راه رفتن، اعتدال کن و صدایت را پایین آور؛ زیرا بدترین صداها صدای خر است.
لقمان : 19
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِّنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثمٌۭ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضًا
ای کسانی که ایمان آوردهاید، از بسیاری از گمانها بپرهیزید؛ زیرا برخی از گمانها گناه است و یکدیگر را غیبت نکنید.
حجرات : 12
داستانی دلنشین
روزی مردی به نام حسن بود که به لعن و نفرین مردم عادت کرده بود. او همیشه سخنهای ناپسند میگفت و از این کار هیچ ناراحتی نداشت. یک روز یکی از دوستانش به او گفت: "چرا اینقدر زبانت را کنترل نمیکنی؟" حسن متوجه شد که این مشکلات به زبانش برمیگردد و تصمیم گرفت کنترل بیشتری بر روی صحبتهای خود داشته باشد. بعد از مدتی دید که نه تنها روابطش با دیگران بهتر شده، بلکه احساس آرامش بیشتری هم پیدا کرده است.