تأکید قرآن بر رعایت عهد و پیمان چگونه است؟

در قرآن کریم، رعایت عهد و پیمان نه تنها یک فضیلت اخلاقی، بلکه ستونی اساسی از ایمان و تقوای واقعی محسوب می‌شود. خداوند متعال بارها و بارها در آیات مختلف، مؤمنان را به وفای به عهد و پرهیز از پیمان‌شکنی توصیه و امر فرموده است. این تأکید چنان عمیق و همه‌جانبه است که نقض عهد را از ویژگی‌های منافقان و کسانی که از مسیر حق منحرف شده‌اند، برشمرده و برای آن عواقب وخیم دنیوی و اخروی بیان کرده است. قرآن، عهد و پیمان را در سطوح مختلفی مطرح می‌کند؛ از پیمان با خداوند گرفته تا پیمان‌های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و حتی عهد و پیمان‌های شخصی و فردی. یکی از مهمترین انواع عهد، پیمانی است که انسان با خداوند می‌بندد. این پیمان شامل ایمان به توحید، اطاعت از اوامر الهی، و بندگی خالصانه است. خداوند در سوره بقره آیه 177 می‌فرماید: «نیکی آن نیست که روی خود را به سوی مشرق و مغرب بگردانید، بلکه نیکی [واقعی] از آن کسی است که به خدا و روز قیامت و فرشتگان و کتاب و پیامبران ایمان بیاورد و مال خود را با وجود دوست داشتنش به خویشاوندان و یتیمان و بینوایان و در راه‌ماندگان و سائلان و در راه [آزادی] بردگان ببخشد و نماز را برپا دارد و زکات را بپردازد؛ و آنان که چون پیمانی ببندند، به پیمان خود وفا کنند و در تنگدستی و بیماری و به هنگام نبرد شکیبا باشند؛ اینانند کسانی که راست گفته‌اند و اینانند پرهیزکاران.» این آیه نشان می‌دهد که وفای به عهد، در کنار ایمان و اعمال صالح، از نشانه‌های پرهیزکاری و صداقت در ایمان است. پیمان‌های الهی شامل دستورات و نواهی الهی است که انسان باید به آن‌ها ملتزم باشد و عمل به آن‌ها را از اولویت‌های زندگی خود قرار دهد. علاوه بر پیمان با خداوند، قرآن بر اهمیت رعایت پیمان‌ها و قراردادها بین انسان‌ها نیز تأکید فراوانی دارد. این شامل قراردادهای تجاری، ازدواج، صلح، و هر نوع توافق دیگری است. در سوره مائده آیه 1، خداوند صراحتاً می‌فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! به قراردادها [و پیمان‌ها] وفا کنید.» این آیه به صورت مطلق بر لزوم وفای به هر نوع عقدی که مشروع و در چارچوب قوانین الهی باشد، تأکید می‌کند. این تأکید، اساس اعتماد و نظم اجتماعی را شکل می‌دهد. اگر مردم به عهد و پیمان‌های خود پایبند نباشند، هرج و مرج و بی‌اعتمادی در جامعه حاکم خواهد شد و این امر به تباهی روابط انسانی و فروپاشی ساختارهای اجتماعی منجر می‌شود. در سوره نحل آیه 91، خداوند می‌فرماید: «و چون پیمانی بستید، به پیمان خدا وفا کنید و سوگندها را پس از محکم کردن نشکنید، در حالی که خدا را بر خود گواه گرفته‌اید. یقیناً خدا آنچه را انجام می‌دهید، می‌داند.» این آیه نه تنها بر لزوم وفای به عهد تأکید دارد، بلکه هشدار می‌دهد که خداوند شاهد و ناظر اعمال انسان‌هاست و هیچ پیمان‌شکنی از دید او پنهان نمی‌ماند. این نظارت الهی، انگیزه‌ای قوی برای افراد فراهم می‌کند تا در عمل به تعهدات خود صادق باشند. پیمان‌شکنی نه تنها نقض یک توافق انسانی است، بلکه در حقیقت نادیده گرفتن گواهی خداوند و تخلف از فرمان اوست. آیه 34 سوره اسراء نیز از آیات کلیدی در این زمینه است: «و به پیمان وفا کنید؛ زیرا پیمان [در قیامت] مورد سؤال قرار می‌گیرد.» این آیه صراحتاً بیان می‌کند که وفای به عهد یک مسئولیت بزرگ است که در روز قیامت از آن سؤال خواهد شد. این بدان معناست که هر عهد و پیمانی که انسان می‌بندد، اعم از کوچک و بزرگ، فردی و اجتماعی، در نامه‌ی اعمال او ثبت شده و در محضر الهی باید پاسخگو باشد. این جنبه از تأکید قرآن، به مسئولیت‌پذیری اخلاقی و روانی انسان‌ها می‌افزاید و آن‌ها را از روی سهل‌انگاری یا منفعت‌طلبی شخصی، از زیر بار مسئولیت شانه خالی نکنند. قرآن کریم پیمان‌شکنی را عامل فساد و بی‌نظمی در زمین می‌داند و کسانی را که پیمان‌های خود را می‌شکنند، مورد نکوهش قرار می‌دهد. در سوره رعد آیات 20 و 21، خداوند مؤمنان راستین را کسانی می‌داند که «به پیمان خدا وفا می‌کنند و عهد را نمی‌شکنند» و «کسانی که آنچه را خدا به پیوستنش فرمان داده، پیوند می‌دهند و از پروردگارشان می‌ترسند و از سختی حساب بیم دارند.» در مقابل، فاسقانی که پیمان‌شکنی می‌کنند، مسبب فساد در زمین شناخته می‌شوند. این آیات به وضوح نشان می‌دهند که رعایت عهد و پیمان نه تنها یک عمل فردی، بلکه دارای ابعاد گسترده‌ای در سلامت جامعه و حفظ عدالت و نظم عمومی است. وفای به عهد، نشانه‌ای از ایمان قوی، اخلاق نیکو و تربیت الهی است و موجب آرامش، اعتماد و پایداری روابط انسانی می‌شود. در نهایت، عمل به این دستورات الهی، نه تنها سعادت دنیوی را به ارمغان می‌آورد، بلکه راهگشای رستگاری در آخرت نیز خواهد بود. در مجموع، تأکید قرآن بر وفای به عهد و پیمان، یک دستور جامع و چندوجهی است که ابعاد اعتقادی، اخلاقی، اجتماعی و حتی حقوقی را در بر می‌گیرد. این امر نشان‌دهنده اهمیت بالایی است که اسلام برای برقراری عدالت، نظم و اعتماد در جامعه انسانی قائل است. وفاداری به عهدها، نشانه‌ای از راستگویی و صدق ایمان، و پیمان‌شکنی، علامتی از ضعف ایمان و نفاق است. این آموزه‌ها، جوامع اسلامی را به سوی تشکیل ساختارهایی بر پایه اعتماد، همکاری و مسئولیت‌پذیری سوق می‌دهد و موجب می‌شود افراد در تعاملات خود، اصول اخلاقی و الهی را سرلوحه قرار دهند تا از هرگونه خیانت و غدر دوری جویند. این مسئله تنها به قراردادهای بزرگ محدود نمی‌شود، بلکه شامل قول و قرارهای کوچک روزمره نیز می‌شود؛ چرا که هرگونه تخلف از عهد، ولو ناچیز، به مرور زمان اساس اعتماد را سست کرده و از اهمیت این اصل حیاتی می‌کاهد.