وحدت مسلمانان در قرآن چگونه مطرح شده است؟

قرآن کریم، کتاب هدایت الهی، اهمیت بی‌نظیری به وحدت و انسجام جامعه مسلمانان می‌دهد. این موضوع نه تنها به عنوان یک آرمان اخلاقی بلکه به عنوان یک فرمان الهی و شرطی اساسی برای سعادت و موفقیت امت اسلامی مطرح شده است. از دیدگاه قرآن، تفرقه و اختلاف، ریشه بسیاری از ضعف‌ها و شکست‌ها است، در حالی که اتحاد و همبستگی، منبع قدرت، عزت و پیشرفت محسوب می‌شود. آیات متعددی با صراحت و ظرافت به این مسئله پرداخته‌اند و راهکارهایی عملی برای دستیابی و حفظ آن ارائه کرده‌اند. یکی از محوری‌ترین آیات در این زمینه، آیه ۱۰۳ سوره آل‌عمران است که می‌فرماید: «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا ۚ وَاذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا...» (و همگی به ریسمان خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید؛ و نعمت خدا را بر خود به یاد آرید آن زمان که دشمنان یکدیگر بودید و او میان دل‌های شما الفت برقرار کرد و به نعمت او برادر شدید). این آیه به وضوح بر لزوم چنگ زدن همگانی به «ریسمان الهی» تأکید می‌کند. این ریسمان، استعاره‌ای از قرآن و سنت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) است؛ یعنی همان مبانی مشترک اعتقادی و عملی که تمام مسلمانان بر آن اتفاق نظر دارند. پیام این آیه این است که وحدت بر پایه آموزه‌های الهی استوار است و از هرگونه تفرقه و جدایی نهی می‌کند. یادآوری وضعیت گذشته قبل از اسلام که قبایل عرب در خصومت و دشمنی با یکدیگر به سر می‌بردند و سپس با نور اسلام به برادری رسیدند، گواهی روشن بر قدرت اسلام در ایجاد انسجام و همبستگی است. قرآن همچنین بر مفهوم برادری ایمانی تأکید فراوانی دارد. در سوره حجرات آیه ۱۰ می‌خوانیم: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ» (در حقیقت مؤمنان با هم برادرند؛ پس میان برادرانتان صلح برقرار کنید و از خدا پروا دارید باشد که مورد رحمت قرار گیرید). این آیه، برادری را بنیاد رابطه میان مؤمنان قرار می‌دهد و مسئولیت متقابل در ایجاد صلح و رفع کدورت‌ها را یادآور می‌شود. این برادری، نه فقط یک رابطه عاطفی، بلکه یک پیمان اجتماعی و ایمانی است که حقوق و وظایف مشخصی را در پی دارد؛ از جمله یاری رساندن به یکدیگر، نصیحت خیرخواهانه، جلوگیری از غیبت و تهمت، و تلاش برای حل اختلافات. این مفهوم برادری، فراتر از نژاد، زبان، طبقه اجتماعی یا جغرافیای انسانی است و همه مسلمانان را زیر یک چتر واحد الهی گرد می‌آورد. یکی دیگر از جنبه‌های وحدت‌آفرین قرآن، توصیه به اطاعت از خدا و رسول و پرهیز از نزاع است. در سوره انفال آیه ۴۶ آمده است: «وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَا تَنَازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَتَذْهَبَ رِيحُكُمْ ۖ وَاصْبِرُوا ۚ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ» (و خدا و رسولش را اطاعت کنید و با یکدیگر نزاع نکنید که سست شوید و قدرت و شوکت شما از بین برود؛ و صبر پیشه کنید که خدا با صابران است). این آیه نشان می‌دهد که پیروی از یک رهبری الهی مشترک، یعنی خداوند و پیامبرش، کلید جلوگیری از تفرقه است. نزاع و درگیری، به معنای از دست دادن روحیه، سستی و از بین رفتن هیبت و قدرت جامعه اسلامی است. این آیه، همواره به مسلمانان گوشزد می‌کند که اگر می‌خواهید عزیز و قدرتمند باشید، باید از سرچشمه واحد الهی اطاعت کنید و از هرگونه اختلاف و نزاعی که به تضعیف شما منجر می‌شود، پرهیز نمایید. علاوه بر این، قرآن کریم، با مذمت کسانی که پس از دریافت هدایت الهی دچار تفرقه شدند، به مسلمانان هشدار می‌دهد. در سوره آل‌عمران آیه ۱۰۵ می‌فرماید: «وَلَا تَكُونُوا كَالَّذِينَ تَفَرَّقُوا وَاخْتَلَفُوا مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَهُمُ الْبَيِّنَاتُ ۚ وَأُولَٰئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ» (و مانند کسانی نباشید که پراکنده شدند و اختلاف کردند، پس از آنکه دلایل روشن برایشان آمد؛ و برای آنان عذابی بزرگ است). این آیه با ارجاع به امت‌های پیشین که به دلیل تفرقه به هلاکت رسیدند، اهمیت حفظ وحدت را دوچندان می‌کند و عواقب وخیم تفرقه را گوشزد می‌نماید. قرآن مسلمانان را به سوی یک مسیر مستقیم و واحد دعوت می‌کند و از کثرت‌گرایی‌هایی که منجر به تفرقه و جدایی می‌شوند، نهی می‌نماید. به طور خلاصه، قرآن کریم، وحدت مسلمانان را نه تنها یک توصیه اخلاقی، بلکه یک فریضه دینی و یک استراتژی حیاتی برای بقا و پیشرفت امت می‌داند. این وحدت بر پایه اعتقاد به خدای یگانه، پیروی از قرآن و سنت پیامبر، و تقویت روحیه برادری و همکاری بنا شده است. قرآن با هشدار درباره عواقب تفرقه و با ارائه راهکارهای عملی برای حل اختلافات، مسلمانان را به سوی تشکیل یک امت واحد و قدرتمند دعوت می‌کند که در پرتو نور الهی، عدالت و رحمت را در جهان بگستراند. این وحدت، زمینه ساز ظهور قدرت حقیقی اسلام و تحقق آرمان‌های الهی در زمین خواهد بود و موجب می‌شود مسلمانان با کنار گذاشتن اختلافات جزئی و تمرکز بر مشترکات اساسی، به عنوان یک پیکر واحد در برابر چالش‌ها و دشمنی‌ها ایستادگی کنند. این اتحاد عملی و قلبی است که سعادت دنیا و آخرت را برای امت به ارمغان می‌آورد و موجب می‌شود در همه عرصه‌ها پیشگام باشند. در نهایت، قرآن مسلمانان را تشویق می‌کند که هرگاه اختلافی پیش آمد، به جای تعصبات و پیروی از هوی و هوس، به خداوند و رسولش رجوع کنند. در سوره نساء آیه ۵۹ آمده است: «...فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَالرَّسُولِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ ۚ ذَٰلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلًا» (...و اگر در چیزی نزاع کردید، آن را به خدا و رسول بازگردانید، اگر به خدا و روز قیامت ایمان دارید. این بهتر و نیکوتر است از حیث فرجام). این آیه نشان می‌دهد که راه حل نهایی برای اختلافات، رجوع به اصول ثابت الهی و نبوی است، نه دنباله‌روی از آراء شخصی یا گروهی که می‌تواند به تفرقه بینجامد. این مکانیزم حل اختلاف، تضمین‌کننده این است که وحدت مسلمانان بر مبنای حق و عدل استوار باشد و در هر شرایطی حفظ گردد، چرا که هدف اصلی قرآن از بیان وحدت، نه تنها همبستگی ظاهری، بلکه وحدت حقیقی بر پایه حقیقت است.