چگونه با کسانی که به دین بی‌اعتنا هستند رفتار کنم؟

قرآن کریم در برخورد با افرادی که نسبت به دین بی‌اعتنایی نشان می‌دهند، رویکردی مبتنی بر حکمت، نرم‌خویی، صبر و رفتار نیکو را تبیین می‌نماید. این شیوه، نه تنها برای دعوت به سوی حق مؤثرتر است، بلکه بازتاب‌دهنده‌ی ارزش‌های بنیادین اسلام همچون رحمت و مهربانی است. یکی از اصول کلیدی که قرآن به آن تأکید دارد، عدم اجبار در دین است. خداوند در سوره بقره، آیه ۲۵۶ می‌فرماید: «لَا إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ ۖ قَد تَّبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَيِّ»؛ یعنی «هیچ اجباری در [قبول] دین نیست، راه هدایت از گمراهی به وضوح مشخص شده است.» این آیه نشان می‌دهد که ایمان باید از روی اختیار و درک قلبی باشد، نه با فشار و تحمیل. بنابراین، اولین قدم در برخورد با افراد بی‌اعتنا، احترام به آزادی انتخاب آن‌ها و پرهیز از هرگونه اجبار یا تحمیل است. وظیفه مؤمن، ابلاغ پیام به بهترین شکل ممکن است، نه تضمین هدایت که تنها در دست خداوند متعال است. رویکرد قرآنی در دعوت و تعامل، بر «حکمت» و «موعظه حسنه» بنا شده است. در سوره نحل، آیه ۱۲۵ می‌خوانیم: «ادْعُ إِلَىٰ سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ ۖ وَجَادِلْهُم بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ ۚ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَن ضَلَّ عَن سَبِيلِهِ ۖ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ»؛ یعنی «با حکمت و اندرز نیکو به سوی راه پروردگارت دعوت کن، و با آنان به بهترین شیوه مجادله نما. همانا پروردگار تو داناتر است به کسانی که از راه او گمراه شده‌اند و او داناتر است به هدایت‌یافتگان.» حکمت به معنای درک شرایط مخاطب، سطح فهم او، و انتخاب بهترین زمان و مکان برای گفت‌وگو است. موعظه حسنه به این معناست که اندرز باید با لحنی دلسوزانه، محبت‌آمیز و بدون هرگونه توهین یا تحقیر بیان شود. مجادله به نیکوترین شیوه نیز یعنی بحث و گفت‌وگو باید مبتنی بر منطق، دلیل و احترام متقابل باشد و از جدل‌های بیهوده و ستیزه‌جویانه پرهیز شود. این آیات به ما می‌آموزند که رویکرد ما باید نرم و دوستانه باشد، نه خشن و قهرآمیز؛ باید هدف، روشن‌گری و دعوت باشد، نه محکوم کردن و طرد کردن. باید توجه داشت که وظیفه ما دعوت است، نه قضاوت، و هدایت نهایی تنها به دست خداوند است. ما تنها وسیله‌ای هستیم برای رساندن پیام الهی. صبر و بردباری از دیگر ویژگی‌های مهمی است که در قرآن برای برخورد با افراد بی‌اعتنا توصیه شده است. پیامبر اکرم (ص) نمونه بارز صبر و استقامت در مواجهه با تمسخر و بی‌اعتنایی بودند. در سوره اعراف، آیه ۱۹۹ خداوند به پیامبرش و به تبع او به مؤمنان دستور می‌دهد: «خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَأَعْرِضْ عَنِ الْجَاهِلِينَ»؛ یعنی «گذشت پیشه کن و به نیکی فرمان ده و از جاهلان روی بگردان.» این آیه سه اصل اساسی را بیان می‌کند: ۱. عفو و بخشش (در مقابل خطاهای احتمالی)، ۲. امر به معروف و نیکی، و ۳. اعراض و رویگردانی از جاهلان. رویگردانی از جاهلان به معنای قطع ارتباط کامل نیست، بلکه به معنای عدم ورود به بحث‌های بی‌حاصل و ستیزه‌جویانه است که جز افزایش کینه و کدورت ثمری ندارد. در عوض، تمرکز باید بر نشان دادن زیبایی‌های اخلاق اسلامی و صبر بر سختی‌ها باشد. رفتار نیکو و اخلاق حسنه خود به تنهایی می‌تواند مؤثرترین عامل جذب باشد. وقتی فردی بی‌اعتنا، شاهد صداقت، امانت‌داری، مهربانی، انصاف و خویشتن‌داری یک مسلمان باشد، به تدریج کنجکاوی در او بیدار می‌شود و ممکن است به سوی دین متمایل گردد. از طرف دیگر، خشم، پرخاشگری، تحقیر و قضاوت، نه تنها باعث هدایت نمی‌شود، بلکه دیواری بین فرد و دین ایجاد می‌کند. بنابراین، برای تعامل مؤثر با کسانی که به دین بی‌اعتنا هستند، باید این نکات را در نظر گرفت: اولاً، احترام به انتخاب و آزادی عقیده آنان. ثانیاً، دعوت با زبان نرم و حکمت‌آمیز، ارائه‌ی دلایل منطقی و پاسخ به شبهات با بردباری و دانایی. ثالثاً، نشان دادن نمونه‌ای عملی از زیبایی‌های اسلام از طریق اخلاق نیکو و رفتار پسندیده. رابعاً، صبر و استقامت در برابر واکنش‌های منفی احتمالی و پرهیز از یأس و ناامیدی. در نهایت، باید به یاد داشت که هدایت حقیقی از جانب خداوند است و ما تنها می‌توانیم وسیله‌ای برای آن باشیم. وظیفه ما رساندن پیام به شیوه‌ای درست و انسانی است و نتیجه نهایی را باید به خداوند واگذاریم. این رویکرد، نه تنها در راستای تعالیم قرآن است، بلکه از نظر روانشناسی اجتماعی نیز مؤثرترین روش برای ایجاد تغییر و تأثیرگذاری مثبت بر دیگران محسوب می‌شود.