چرا برخی مؤمنان سخت‌گیر و عبوس‌اند؟

پرسشی که مطرح کردید، بسیار قابل تأمل است و به یکی از جنبه‌های مهم درک و تجربه ایمان بازمی‌گردد. در نگاه اول، ممکن است برخی افراد با مشاهده رفتارهای خاصی از سوی برخی مؤمنان، این برداشت را داشته باشند که ایمان واقعی با سخت‌گیری و عبوسی همراه است. اما اگر به آموزه‌های اصیل قرآن کریم و سنت پیامبر اکرم (ص) مراجعه کنیم، درمی‌یابیم که تصویر ارائه‌شده از یک مؤمن واقعی، نه تنها با عبوسی و سخت‌گیری منافات دارد، بلکه بر ویژگی‌هایی چون رحمت، مهربانی، اعتدال، امید و بشاشت تأکید فراوان دارد. قرآن کریم، دین اسلام را دین فطرت، یُسر و آسانی معرفی می‌کند، نه دین عُسر و دشواری. خداوند متعال خود را با صفاتی چون «الرحمن» و «الرحیم» (بسیار بخشنده و مهربان) معرفی می‌کند و به مؤمنان فرمان می‌دهد که آیینه صفات او باشند. این بدان معناست که مؤمن حقیقی باید بازتاب‌دهنده رحمت الهی باشد، نه ستیزه‌جویی و عبوسی. نگاهی به آیات قرآن نشان می‌دهد که هدف از رسالت پیامبران، هدایت انسان‌ها به سوی سعادت و آرامش است، نه تحمیل بار سنگین و غیرقابل تحمل بر دوش آن‌ها. در واقع، پیامبر اکرم (ص) که الگوی کامل مؤمنان است، خود در آیه ۱۵۹ سوره آل عمران اینگونه توصیف می‌شود: «فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللَّهِ لِنتَ لَهُمْ ۖ وَلَوْ كُنتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ ۖ»؛ یعنی «پس به رحمتى از جانب خدا بود كه با آنان نرم‌خو شدى، و اگر تندخو و سخت‌دل بودى، قطعاً از پیرامون تو پراكنده مى‌شدند.» این آیه به وضوح نشان می‌دهد که حتی در رهبری و هدایت مردم، نرم‌خویی و مهربانی اصل است، نه خشونت و سخت‌گیری. این نرم‌خویی و لطافت نه تنها در برخورد با دیگران، بلکه در نگرش به زندگی و عبادات نیز نمود می‌یابد. شاید ریشه‌های این برداشت نادرست یا ظهور رفتارهای سخت‌گیرانه در برخی مؤمنان را بتوان در عوامل متعددی جستجو کرد که لزوماً از متن قرآن نشأت نمی‌گیرند. یکی از مهم‌ترین دلایل، می‌تواند سوءبرداشت از تعالیم دینی باشد. برخی افراد، به جای تمرکز بر جنبه‌های متعادل و جامع دین، تنها بر یک یا چند جنبه خاص مانند احکام و ممنوعیت‌ها تمرکز می‌کنند و ابعاد دیگر مانند رحمت الهی، محبت، امید، و آسانی دین را نادیده می‌گیرند. این نگاه تک‌بعدی می‌تواند به یک نگرش سخت‌گیرانه و خشک منجر شود که در نهایت چهره‌ای عبوس از دین و متدینین ارائه می‌دهد. این در حالی است که قرآن کریم همواره بر تعادل و میانه روی (وسطیت) تأکید دارد، همان‌طور که در آیه ۱۴۳ سوره بقره می‌فرماید: «وَكَذَٰلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا...»؛ یعنی «و بدین گونه شما را امّتى میانه قرار دادیم...» امت وسط، امتی است که نه افراط می‌کند و نه تفریط، و در تمام شئون زندگی اعتدال را پیشه می‌سازد. عامل دیگری که می‌تواند به این پدیده منجر شود، یأس و ناامیدی از رحمت الهی است. قرآن کریم به شدت از ناامیدی از رحمت خداوند نهی می‌کند، و در آیه ۵۳ سوره زمر می‌فرماید: «قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَىٰ أَنفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَةِ اللَّهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا ۚ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ»؛ یعنی «بگو: اى بندگان من كه بر خود اسراف و ستم كرده‌اید، از رحمت خداوند ناامید نشوید؛ خداوند همه گناهان را مى‌آمرزد؛ زیرا او بسیار آمرزنده و مهربان است.» مؤمنی که به عظمت رحمت الهی ایمان دارد، همواره امیدوار و بانشاط است و این امید در رفتار و چهره او نیز منعکس می‌شود. عبوسی و سخت‌گیری، اغلب نشانه‌ای از غفلت از این بعد مهم رحمت و مغفرت است. عوامل روانی و شخصیتی نیز می‌توانند در بروز این رفتارها مؤثر باشند. گاهی اوقات، مشکلات شخصی، فشارهای اجتماعی، یا حتی عدم توانایی در مدیریت احساسات، باعث می‌شود که فرد حتی در ظاهر دین‌داری، به جای آرامش، تنش و کدورت از خود بروز دهد. این مسائل نباید به حساب دین گذاشته شوند، بلکه ریشه در ویژگی‌های فردی و ناتوانی در تلفیق آموزه‌های روحی و اخلاقی دین با زندگی روزمره دارند. دین اسلام با دستوراتی مانند صله رحم، احسان به والدین، کمک به نیازمندان، و تعامل نیکو با مردم، همواره بر بُعد اجتماعی و انسانیت تأکید دارد. این تعاملات سالم و مبتنی بر محبت، قطعاً جایی برای عبوسی و سخت‌گیری بی‌مورد باقی نمی‌گذارد. مؤمن واقعی باید مایه آرامش و امنیت برای اطرافیانش باشد، نه منبع ترس و اضطراب. همچنین، برخی اوقات، سخت‌گیری در دین به دلیل نوعی غرور و خودبرتربینی ناخودآگاه است که فرد خود را برتر از دیگران می‌بیند و با نگاهی از بالا به پایین به خطاها و کاستی‌های دیگران می‌نگرد. در حالی که قرآن کریم به شدت از تکبر و غرور نهی کرده و تواضع و فروتنی را از ویژگی‌های مؤمنان راستین می‌داند. در جمع‌بندی، می‌توان گفت که آنچه برخی از مؤمنان را سخت‌گیر یا عبوس جلوه می‌دهد، ریشه در آموزه‌های اصیل و متعالی قرآن ندارد، بلکه عمدتاً ناشی از برداشت‌های نادرست، تجربه‌های فردی ناقص، فشارهای بیرونی، یا ویژگی‌های شخصیتی است. اسلام دین رحمت، آسانی، و اعتدال است و مؤمن حقیقی باید بازتاب‌دهنده این صفات الهی باشد و با چهره‌ای گشاده، دلی مهربان و روحی سرشار از امید، هم مایه آرامش خود باشد و هم برای جامعه نیک‌خواهی و خیر به ارمغان آورد. بنابراین، وظیفه ماست که چهره واقعی اسلام را با عمل به آموزه‌های رحمت‌بخش و اعتدال‌گرایانه قرآن به نمایش بگذاریم و از هرگونه سخت‌گیری بی‌مورد و عبوسی که با روح دین سازگار نیست، پرهیز کنیم تا زیبایی‌های این مکتب الهی به درستی درک شود.