پاسخ قرآن
مهربانی یکی از اصول اساسی و بنیادین در زندگی انسانهاست که در قرآن کریم بهطور مکرر به آن پرداخته شده است. در این متن، از اهمیت مهربانی و تأثیر آن در روابط انسانی، به ویژه در زمینه رفتار با افراد ناسپاس صحبت خواهیم کرد. همانطور که قرآن کریم بیان میکند، خداوند متعال در آیات مختلفی بر اهمیت لزوم مهربانی و بخشش تأکید کرده است و این موضوع را به عناوین مختلف به مسلمانان گوشزد میکند. در سوره فرقان، آیه 67، خداوند میفرماید: "و آنان که چون انفاق میکنند، نه اسراف میورزند و نه سختگیری نشان میدهند، و میانهرو هستند." این آیه به ما میآموزد که باید در تمام فعالیتهای خود، به ویژه در انفاق و کمک به دیگران، میانهروی را در نظر بگیریم. این میانهروی نه تنها در عملکرد اقتصادی ما بلکه در رفتارهای اخلاقی ما نیز باید نمود یابد. به عبارتی دیگر، انسانی که در برخورد با دیگران میانهرو باشد، میتواند تأثیرات مثبتی بر فضای اجتماعی حول خود بگذارد. در این راستا، یکی از نکات کلیدی که قرآن کریم به آن اشاره میکند، این است که حتی باید با کسانی که خوب نیستند و به ما ناسپاسی میکنند، با مهربانی و نیکی برخورد کنیم. در سوره آل عمران، آیه 134 آمده است: "و کسانی که در برابر خشم خود کنترل دارند و از عذرخواهیکنندگان میگذرند، و خداوند نیکوکاران را دوست دارد." این آیه نه تنها بر اهمیت صبر و بزرگواری تأکید میکند، بلکه ترغیب میکند که ما باید قابلیت عذرخواهی و بخشیدن دیگران را داشته باشیم. از دیدگاه قرآن، مهربانی و بخشش نه تنها یک ارزش اخلاقی بلکه یک نیاز اجتماعی است. وقتی ما در برابر خشم و ناپسندی دیگران، کنترل خود را از دست بدهیم و به تلافی بپردازیم، نه تنها روابط خود را با دیگران خراب میکنیم بلکه به خود آسیب میرسانیم. به همین دلیل خداوند تأکید میکند که باید با نیکی به بدیها پاسخ دهیم. در سوره فصلت آیه 34 آمده است: "و نیکی و بدی یکسان نیستند. بنابراین نیکی را با نیکی پاسخ دهید، آنگاه کسی که بین شما و او عداوت بوده، مانند یک دوست صمیمی خواهد بود." این آیه به ما میآموزد که با پاسخ مثبت به بدیها، میتوانیم دشمنان خود را به دوستان تبدیل کنیم. این رویکرد در واقع قابلیت تحول را در انسانها و جوامع به وجود میآورد. به عنوان مثال، بسیاری از انسانها به خاطر رفتارهای ناپسند دیگران، دچار کینه و کدورت میشوند. اما اگر ما بخواهیم از آموزههای قرآنی پیروی کنیم، باید سعی کنیم با نیکویت خود، محیط را تغییر دهیم و تلاش کنیم تا با رفتار خوب، حتی بدترین رفتارها را تحت تأثیر قرار دهیم. برای بسیاری، سخت است که با افرادی که به ما آسیب رساندهاند، با نیکی رفتار کنند، اما پیام قرآن ما را به این سمت هدایت میکند که مهربانی و صبر میتواند بر تمام بدیها غلبه کند. با این نگاه، میتوانیم در زندگی روزمره خود نیز این آموزهها را به کار بریم. در برخورد با افرادی که نسبت به ما ناسپاس هستند، ما میتوانیم به جای انتقامجویی، سعی کنیم با نیکی و نوعدوستی آنها را تحت تأثیر قرار دهیم. بهویژه در دنیای امروز که از کینه و نفرت سخن به میان میآید، ما باید تلاش کنیم تا با عشق و محبت پاسخگوی مشکلات باشیم. بر اساس آیات قرآن، این مفهوم یادآوری میشود که خداوند همواره در کنار بندگان خود است و آنهایی که در برابر خشم و عصبانیت هم کنترل میکنند و میبخشند، مورد محبت و رحمت ویژه خداوند قرار میگیرند. در واقع، این آموزههای قرآن به ما مدد میرساند که میتوانیم با یادآوری محبت و رحمت خداوند، در کنار انسانهای ناسپاس قرار بگیریم و با مصادیق عینی این مهربانی را در رفتارهای خود پیاده کنیم. با این رویکرد، بسته به شرایط اجتماعی و فرهنگی، میتوانیم راهحلهایی را برای اشاعه نیکی و مهربانی در جامعه پیادهسازی کنیم. برگزاری کارگاههای آموزشی در زمینه تعاملات اجتماعی، آگاهسازی نسل جوان از اهمیت مهربانی و بخشش و ایجاد فضاهای مثبت در خانوادهها و جامعه میتواند از مسیرهایی باشد که میتوان به کار گرفت. در نهایت، مهربانی به معنای سستی یا گذشتن از حق و انصاف نیست. بلکه مهربانی به معنای تعهد به اصول اخلاقی و انسانی و سعی در ارتقای روابط به سطوح بالاتر است. ما بهعنوان مسلمانان، میتوانیم بهجای انتقامجویی، با دعوت به نیکی و محبت، به فرد ناسپاس یادآوری کنیم که در نهایت، بخشش و مهربانی پیروزی حقیقی است. نتیجهگیری این است که بر اساس آموزههای قرآن، ما باید همواره تلاش کنیم تا با دیگران به مهربانی و بخشندگی رفتار کنیم، حتی در مواجهه با ناسپاسی. این کار نهتنها به نفع خودمان بلکه به نفع کل جامعه خواهد بود، چرا که با ارتقای محبت و مهربانی در روابط انسانی، میتوانیم جهانی بهتر و انسانیتر بسازیم.
آیات مرتبط
وَالَّذِينَ إِذَا أَنفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَلَمْ يَقْتُرُوا وَكَانَ بَيْنَ ذَٰلِكَ قَوَامًا
و کسانی که چون انفاق میکنند، نه اسراف کرده و نه خستگی به خرج میدهند و بین این دو راه میانهروی میکنند.
فرقان : 67
وَالَّذِينَ يُنفِقُونَ فِي السَّرَّاءِ وَالضَّرَّاءِ وَالَّذِينَ كَاظِمِينَ الْغَيْظَ وَالَّذِينَ عَفُوا عَنِ النَّاسِ ۗ وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ
و کسانی که در خوشی و ناخوشی انفاق میکنند و خشم خود را میپوشانند و از مردم میگذرند و خداوند نیکوکاران را دوست دارد.
آل عمران : 134
وَلاَ تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَالسَّيِّئَةُ ۚ ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ ۖ فَإِذا الَّذِي بَيْنَكَ وَبَيْنَهُ عَدَاوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِيٌّ حَمِيمٌ
و هیچگاه نیکویی و بدی یکسان نیست. با نیکویی به بدی پاسخ بدهید؛ پس به راستی کسی که میان شما و او دشمنی است مانند دوست نزدیک خواهد بود.
فصلت : 34
داستانی دلنشین
روزی روزگاری در دیاری دور، مردی به نام حسن بود که با افراد ناسپاس زیادی رو به رو میشد. او همیشه میکوشید تا با رفتار نیکو و مهربانی با آنان برخورد کند، حتی زمانی که آنها او را نادیده میگرفتند. حسن متوجه شد که با نیکی، نه فقط برای دیگران، بلکه برای خود نیز خوشبختی به ارمغان میآورد. او سعی میکرد با پیامهای محبت و بخشش، قلبها را به هم نزدیک کند. قصه حسن در شهرش تبدیل به ضربالمثل مهربانی شد و مردم او را به عنوان الگویی از نیکوکاران در یاد داشتند.