چگونه با بی‌عدالتی در محل کار کنار بیاییم؟

مواجهه با بی‌عدالتی در محل کار می‌تواند تجربه‌ای بسیار چالش‌برانگیز و طاقت‌فرسا باشد که نه تنها بر روحیه و سلامت روانی فرد تأثیر می‌گذارد، بلکه می‌تواند بر عملکرد شغلی و کیفیت زندگی او نیز سایه افکند. در آموزه‌های متعالی قرآن کریم، اگرچه مستقیماً به موضوع "بی‌عدالتی در محل کار" با اصطلاحات امروزی پرداخته نشده، اما اصول و رهنمودهای کلی و جامعی ارائه شده است که می‌تواند چراغ راه مؤمنان در مواجهه با هر نوع ظلم و بی‌عدالتی، از جمله در محیط کار، باشد. این اصول بر محوریت توکل بر خدا، صبر، پایداری بر حق، و جستجوی راه‌حل‌های عادلانه بنا شده‌اند. اولین و مهم‌ترین اصلی که قرآن در مواجهه با سختی‌ها و بی‌عدالتی‌ها بر آن تأکید دارد، "صبر" و "استعانت از خداوند" است. در سوره بقره، آیه ۱۵۳، خداوند متعال می‌فرماید: "یَاأَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ ۚ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ" (ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از صبر و نماز یاری جویید؛ قطعاً خدا با صابران است.) این آیه به ما می‌آموزد که در برابر بی‌عدالتی‌ها، عجله نکنیم و با شکیبایی، خود را مجهز کنیم. صبر به معنای انفعال و تسلیم شدن نیست، بلکه به معنای پایداری، مقاومت درونی، و عدم از دست دادن امید و آرامش درونی است. صبر به فرد توانایی می‌دهد که با دیدی روشن‌تر و بدون غلبه احساسات، بهترین راهکارها را بیابد و از واکنش‌های عجولانه که ممکن است وضعیت را بدتر کند، پرهیز نماید. همراهی با صبر، نماز و یاد خدا است که منبع اصلی آرامش و قدرت معنوی است. ارتباط با خالق، به انسان اطمینان می‌دهد که در هیچ شرایطی تنها نیست و خداوند همیشه یاور حق است. دومین اصل کلیدی، "ایستادگی برای عدالت" و شهادت به حق است. قرآن کریم به طور مکرر بر اهمیت اقامه عدل و عدم پذیرش ظلم تأکید دارد. در سوره نساء، آیه ۱۳۵ آمده است: "یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُونُوا قَوَّامِینَ بِالْقِسْطِ شُهَدَاءَ لِلَّهِ وَلَوْ عَلَى أَنفُسِکُمْ أَوِ الْوَالِدَیْنِ وَالْأَقْرَبِینَ" (ای کسانی که ایمان آورده‌اید، پیوسته و استوار، برپا دارنده عدالت باشید، در حالی که برای خدا گواهی می‌دهید، هرچند به زیان خودتان یا پدر و مادر و نزدیکانتان باشد.) این آیه نشان می‌دهد که مؤمنان باید فعالانه در جهت برقراری عدالت تلاش کنند و در برابر ظلم سکوت نکنند. در محیط کار، این می‌تواند به معنای مستندسازی بی‌عدالتی‌ها، گفتگو با فرد یا نهاد مسئول (مثل واحد منابع انسانی)، و پیگیری قانونی باشد، البته با رعایت ادب و احترام و پرهیز از تهمت و افترا. هدف باید اصلاح وضعیت و بازگرداندن حق باشد، نه صرفاً انتقام‌جویی یا تخریب رابطه. سومین توصیه قرآنی، "توکل بر خدا" و اعتماد به تدبیر الهی است. پس از انجام وظیفه و تلاش در مسیر عدالت، باید نتیجه را به خدا واگذار کرد. خداوند متعال در آیات متعدد بر توکل تأکید دارد و می‌فرماید: "وَمَن یَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ" (و هر کس بر خدا توکل کند، او برایش کافی است.) (سوره طلاق، آیه ۳). این توکل به فرد آرامش می‌دهد که حتی اگر راه‌حل‌های انسانی به نتیجه نرسید، خداوند خود بهترین تدبیرکننده است و هیچ ظلمی بی‌کیفر نخواهد ماند. این امر به معنای دست کشیدن از تلاش نیست، بلکه به معنای رهایی از اضطراب و نگرانی مفرط درباره نتیجه است. در مواجهه با بی‌عدالتی، حفظ "اخلاق حسنه" و "کرامت انسانی" نیز بسیار مهم است. قرآن کریم به ما می‌آموزد که حتی در برابر بدی، با نیکی پاسخ دهیم تا شاید دل‌ها نرم شود. در سوره فصّلت، آیه ۳۴ می‌خوانیم: "وَلَا تَسْتَوِی الْحَسَنَةُ وَلَا السَّیِّئَةُ ۚ ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِی بَیْنَکَ وَبَیْنَهُ عَدَاوَةٌ کَأَنَّهُ وَلِیٌّ حَمِیمٌ" (و نیکی و بدی یکسان نیستند. [بدی را] با بهترین خوبی دفع کن؛ در آن صورت، کسی که میان تو و او دشمنی است، گویی دوستی صمیمی خواهد شد.) این رویکرد به معنای ضعیف بودن نیست، بلکه نشانه‌ای از قدرت درونی و تسلط بر نفس است. گاهی اوقات، حفظ رفتار حرفه‌ای و اخلاقی در محیطی پر از بی‌عدالتی، می‌تواند تأثیری شگرف بر افراد اطراف داشته باشد و حتی ظالم را به تفکر وادار کند. این عمل نه تنها به حفظ آرامش درونی شما کمک می‌کند، بلکه به شما اعتبار بیشتری در چشم دیگران می‌بخشد. در نهایت، اگر محیط کار به قدری سمی و غیرقابل تحمل شد که ماندن در آن به دین، سلامت روان، یا کرامت فرد آسیب جدی وارد آورد، آموزه‌های اسلامی اجازه می‌دهند که فرد به دنبال تغییر و "هجرت" باشد. البته این آخرین گزینه است و پس از به کار بستن تمام تلاش‌ها برای اصلاح وضعیت. همانطور که پیامبران الهی در مواجهه با ستم و عدم امکان تغییر، هجرت را برگزیدند. خداوند روزی‌دهنده است و راه‌های حلال برای کسب درآمد فراوان است. نباید فرد خود را در تنگنای یک موقعیت ظالمانه حبس کند، به ویژه اگر این موقعیت به ایمان و اخلاق او لطمه وارد آورد. در چنین شرایطی، دعا برای گشایش و جستجوی فرصت‌های بهتر، کاملاً با روح آموزه‌های قرآنی سازگار است. خلاصه اینکه، مواجهه با بی‌عدالتی در محل کار از دیدگاه قرآن نیازمند ترکیبی از صبر فعال، تلاش برای اقامه عدالت با حکمت و ادب، توکل بر خدا، حفظ اخلاق حسنه، و در نهایت، آمادگی برای تغییر و هجرت در صورت لزوم است. این رویکرد نه تنها به فرد کمک می‌کند تا از حقوق خود دفاع کند، بلکه آرامش و سلامت روانی خود را نیز در پناه عنایت الهی حفظ نماید. به یاد داشته باشیم که خداوند، ناظر و داور نهایی همه امور است و هیچ ظلمی از دید او پنهان نخواهد ماند. این آگاهی، خود منبع بزرگی از امید و قدرت برای تحمل و مقابله با ناملایمات است.