چگونه بر وسوسه قدرت و مقام غلبه کنیم؟

وسوسه قدرت و مقام یکی از چالش‌های عمیق و پیچیده در مسیر سلوک انسانی است که از دیرباز گریبان‌گیر بشر بوده است. این میل به تسلط و برتری، هرچند در ذات خود می‌تواند محرکی برای پیشرفت و خدمت باشد، اما اگر تحت نظارت عقل و ایمان قرار نگیرد، به سرعت به منشأ فساد، ظلم و انحراف تبدیل می‌شود. قرآن کریم به کرات به این موضوع پرداخته و راهکارهایی بنیادین برای غلبه بر این وسوسه ارائه می‌دهد. برای درک این راهکارها، ابتدا باید ماهیت قدرت را از دیدگاه قرآنی بشناسیم. در قرآن، قدرت حقیقی تنها از آن خداوند متعال است و هر قدرتی که در دست بشر قرار می‌گیرد، امانتی الهی و ابزاری برای آزمایش است، نه هدف نهایی. خداوند در سوره آل عمران آیه 26 می‌فرماید: "قُلِ اللَّهُمَّ مَالِكَ الْمُلْكِ تُؤْتِي الْمُلْكَ مَن تَشَاءُ وَتَنزِعُ الْمُلْكَ مِمَّن تَشَاءُ وَتُعِزُّ مَن تَشَاءُ وَتُذِلُّ مَن تَشَاءُ ۖ بِيَدِكَ الْخَيْرُ ۖ إِنَّكَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ" یعنی «بگو: بارالها، ای مالك ملک‌ها، به هر که خواهی ملک و جاه بخشی و از هر که خواهی ملک و جاه بستانی، و هر که را خواهی عزت دهی و هر که را خواهی ذلت دهی؛ هر خیری به دست توست و همانا تو بر هر کار توانایی.» این آیه به روشنی بیان می‌کند که قدرت و عزت در دست خداست و اوست که به هر کس بخواهد می‌دهد و از هر کس بخواهد می‌گیرد. این دیدگاه، پایه‌های طمع و تکبر ناشی از قدرت را متزلزل می‌کند. راهکار اساسی برای غلبه بر وسوسه قدرت و مقام، تقویت "تقوا" یا خداترسی است. تقوا به معنای خودنگهداری و پرهیزگاری است که انسان را در برابر گناهان و وسوسه‌ها محافظت می‌کند. وقتی قلب انسان سرشار از یاد خدا و ترس از حسابرسی او باشد، دیگر به دنبال جمع‌آوری قدرت برای اهداف نفسانی نخواهد بود. سوره بقره آیه 281 می‌فرماید: "وَاتَّقُوا يَوْمًا تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللَّهِ ۖ ثُمَّ تُوَفَّىٰ كُلُّ نَفْسٍ مَّا كَسَبَتْ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ" یعنی «و بترسید از روزی که در آن به سوی خدا بازگردانده می‌شوید، سپس به هر کس آنچه کسب کرده، به تمام و کمال داده می‌شود و آنان ستم نخواهند دید.» این یادآوری دائمی از روز حساب، انسان را از سوءاستفاده از قدرت بازمی‌دارد و او را به سمت عدالت و خدمت‌گزاری سوق می‌دهد. فرد باتقوا می‌داند که مقامی که به او داده شده، نه برای لذت شخصی، بلکه برای انجام وظیفه و اقامه عدل است. یکی دیگر از راهکارهای مهم، "تواضع" و فروتنی است. قرآن به شدت تکبر و غرور ناشی از قدرت را نکوهش می‌کند و آن را از ویژگی‌های شیطان و فرعون معرفی می‌کند. در سوره لقمان آیه 18 آمده است: "وَلَا تُصَعِّرْ خَدَّكَ لِلنَّاسِ وَلَا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحًا ۖ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ" یعنی «و (تکبر مکن و) روی از مردم بر مگردان، و در زمین با ناز و غرور راه مرو؛ زیرا خداوند هیچ متکبر خودستایی را دوست ندارد.» فردی که بر وسوسه قدرت غلبه می‌کند، خود را برتر از دیگران نمی‌بیند و با وجود مقام، همواره خود را بنده خدا و خدمتگزار مردم می‌داند. این تواضع، او را از فساد و طغیان بازمی‌دارد و به او کمک می‌کند تا قدرت را به شیوه‌ای عادلانه و دلسوزانه به کار گیرد. داستان قارون در سوره قصص نمونه‌ای بارز از عاقبت غرور ناشی از ثروت و قدرت است که نشان می‌دهد چگونه تکبر می‌تواند به هلاکت منجر شود. "توجه به آخرت" و نادیده گرفتن جذابیت‌های دنیوی نیز از عوامل کلیدی است. قرآن بارها به بی‌ارزشی دنیا در مقایسه با آخرت اشاره می‌کند. وقتی انسان بداند که مقام و قدرت دنیایی گذراست و آنچه باقی می‌ماند عمل صالح و پاداش اخروی است، دیگر دلبستگی شدید به آن نخواهد داشت. سوره قصص آیه 83 می‌فرماید: "تِلْكَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِينَ لَا يُرِيدُونَ عُلُوًّا فِي الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا ۚ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ" یعنی «آن سرای آخرت را برای کسانی قرار می‌دهیم که در زمین قصد برتری‌جویی و فساد ندارند؛ و عاقبت از آن پرهیزکاران است.» این آیه صراحتاً بیان می‌کند که مقام حقیقی و سعادت ابدی برای کسانی است که به دنبال برتری‌جویی و فساد در دنیا نیستند. این درک، بینش انسان را تغییر می‌دهد و او را از رقابت‌های بیهوده بر سر مقام و منصب دور می‌سازد. علاوه بر این، "یادآوری مسئولیت و امانت بودن قدرت" نیز بسیار مهم است. هر جایگاهی که انسان به دست می‌آورد، در واقع امانتی است که خداوند به او سپرده و باید در قبال آن پاسخگو باشد. حاکم، مدیر، یا هر کسی که صاحب نفوذ است، در برابر خدا و خلق خدا مسئول است. این حس مسئولیت‌پذیری مانع از سوءاستفاده از قدرت می‌شود و فرد را وادار می‌کند تا از آن برای خدمت به جامعه و اقامه عدل استفاده کند. پیامبر اکرم (ص) فرموده‌اند: «همه شما نگهبانید و در برابر آنچه نگهبان آن هستید، مسئولید.» این حدیث، ریشه در آموزه‌های قرآنی درباره امانت‌داری و مسئولیت‌پذیری دارد. در نهایت، "مشاوره و شنیدن صدای حق" نیز می‌تواند به فرد قدرتمند کمک کند تا از دام وسوسه رهایی یابد. قرآن به مشورت اهمیت می‌دهد و افراد را به شنیدن نظرات دیگران، به ویژه اهل حق، تشویق می‌کند. این کار از خودرأیی و استبداد که از نتایج منفی قدرت‌طلبی است، جلوگیری می‌کند. در نتیجه، غلبه بر وسوسه قدرت و مقام در گروی ایمان عمیق، تقویت تقوا، تواضع، یادآوری آخرت، احساس مسئولیت و مشورت است. این‌ها ستون‌هایی هستند که انسان را در برابر طغیان نفس حفظ می‌کنند و او را به سوی استفاده صحیح از قدرت در مسیر رضایت الهی هدایت می‌کنند.