پاسخ قرآن
قرآن کریم، کتاب الهی و راهنمای بشریت، در بطن خود آموزههای عمیق و سازندهای دارد که میتواند به انسان در مسیر صحیح زندگی کمک کند. یکی از این آموزهها، مربوط به کنترل زبان و پرهیز از لغزشهای گفتاری است. این موضوع نه تنها بر جنبههای دینی انسان تأثیر دارد، بلکه در زندگی روزمره و در ارتباطات انسانی نیز از اهمیت ویژهای برخوردار است. در سوره الحجرات آیه 12، خداوند میفرماید: "ای کسانی که ایمان آوردهاید، از بسیار گمان پرهیز کنید، زیرا برخی از گمانها گناه است و تجسس نکنید و از یکدیگر عیبجویی نکنید. آیا یکی از شما دوست دارد گوشتی از برادر مردهاش بخورد؟ قطعاً از آن متنفر هستید. و از خداوند بترسید، قطعاً خداوند توبهپذیر و مهربان است." این آیه به وضوح بر خطرات زبانی و خطاهایی که ممکن است از زبان صادر شود، تأکید دارد. در اینجا به بررسی عمیقتری از این آیه و پیامهای آن خواهیم پرداخت. خطرات گمان و تجسس در نخستین قسمت آیه، خداوند به مؤمنان هشدار میدهد که از گمانهای بد پرهیز کنند. این مفهوم اشاره به این دارد که فکر کردن به چیزهای منفی و ناپسند در مورد دیگران، میتواند زمینهساز خطراتی جدی باشد. گمانهای بد ممکن است به سادگی در ذهن انسان شکل بگیرد، اما اگر بر زبان آورده شود یا در عمل تجلی یابد، آثار منفی و مخربی به همراه خواهد داشت. تجسس نیز یکی دیگر از رفتارهای ناپسند است که در این آیه به آن اشاره شده است. تجسس به معنای کنکاش در زندگی دیگران و جستجوی عیوب آنهاست. این عمل نه تنها روابط انسانی را به خطر میاندازد، بلکه میتواند به گسترش نکات منفی در جامعه و برهم زدن همبستگی مؤمنان منجر شود. خداوند در اینجا به مؤمنان یادآوری میکند که نباید در امور دیگران کنکاش و جستجو کنند، چراکه این عمل به روح انسانی آسیب میزند و ارتباطات انسانی را متزلزل میسازد. عیبجویی و آثار آن بخش دیگری از این آیه به عیبجویی اشاره دارد. عیبجویی عملی است که به سادگی میتواند منجر به غیبت و نشر زشتیها درباره دیگران شود. در واقع، خداوند از مؤمنان میخواهد که به جای عیبجویی و قضاوت دیگران، افضلترین گزینه را انتخاب کنند، که همان محبت و دوستی میان مؤمنان است. در حقیقت، هیچکس نمیتواند ادعا کند که عاری از خطا و عیب است، بنابراین عیبجویی از دیگران تنها باعث بروز تفرقه و نفاق در جامعه میشود. تنفر از عیبجویی خداوند در ادامه آیه میفرماید: "آیا یکی از شما دوست دارد گوشتی از برادر مردهاش بخورد؟" این جمله به طور واضح و روشن تنفر از عیبجویی و غیبت را به تصویر میکشد. اگر کسی به خود بخواهدنگاه کند، متوجه میشود که چگونه این عمل میتواند روح و روان انسان را متاثر سازد. خداوند از ما میخواهد تا از انجام کارهایی که موجب نارضایتی و تنفر دیگران میشود، پرهیز کنیم. تقوی و یاد خدا در پایان این آیه، خداوند به مؤمنان توصیه میکند: "و از خداوند بترسید، قطعاً خداوند توبهپذیر و مهربان است." این جمله نه تنها به یادآوری تقوی و پرهیزگاری اشاره دارد، بلکه به انسان میآموزد که توجه به خدا و یاد او میتواند سالک را در مسیر درست هدایت کند. کسی که به یاد خداوند است، بهتر میتواند زبان خود را کنترل کند و از لغزشهای گفتاری دوری جست. بسیار مهم است که انسان در زندگیاش به یاد خداوند باشد و از دستورات الهی پیروی کند. دوستی و محبت میان مؤمنان از دیگر آیات قرآن که بر روابط انسانی تأکید میکند، سوره ص آیه 18 است. خداوند در این آیه میفرماید که محبت و دوستی باید میان مؤمنان برقرار باشد. در واقع، زبان به عنوان ابزاری برای ارتباطات انسانی، باید در خدمت این دوستی باشد و از آن سخن بگوید. لذا در روابط اجتماعی، بهترین راه برای جلوگیری از لغزشهای زبانی، توجه به محبت و دوستی است. در چنین حالی، انسان دیگر به عیبجویی و تجسس فکر نمیکند و با زبان خود به انسانها زیباییها و نکات مثبت آنها را یادآوری میکند. نتیجهگیری در نهایت، برای حفظ زبان از لغزش، در نظر گرفتن تقوی و یاد خداوند بهترین طریق است. ما باید توجه کنیم که کلام به عنوان قدرتی بزرگ در زندگی انسان، میتواند آثاری شگرف و عمیق بر روابط انسانی بگذارد. با پیروی از دستورات الهی و توجه به محبت و دوستی، میتوانیم از لغزشهای زبانی دور شویم و زندگی خود را به کلامی نیکو و قابل پذیرش برای دیگران تبدیل کنیم. بنابراین، بیایید با تأمل در آیات قرآن و اجرای آموزههای آن، به نسلی از مؤمنان تبدیل شویم که زبانشان در خدمت صلح، دوستی و محبت باشد.
آیات مرتبط
يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِّنَ الظَّنِّ ۚ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ ۖ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضًا ۚ أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيِّتًا ۚ كَرِهْتُمُوهُ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۚ إِنَّ اللَّهَ تَوَابٌ رَّحِيمٌ
ای کسانی که ایمان آوردهاید، از بسیار گمان پرهیز کنید، زیرا برخی از گمانها گناه است و تجسس نکنید و از یکدیگر عیبجویی نکنید. آیا یکی از شما دوست دارد گوشتی از برادر مردهاش بخورد؟ قطعاً از آن متنفر هستید. و از خداوند بترسید، قطعاً خداوند توبهپذیر و مهربان است.
حجرات : 12
وَلاَ تَكُونُوا كَالَّذِينَ تَفَرَّقُوا وَاخْتَلَفُوا من بَعْدِ مَا جَاءَهُمُ الْبَيِّنَاتُ ۖ وَأُولَـٰئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ
و مانند کسانی نباشید که به تفرقه و اختلاف میپردازند بعد از آنکه نشانههای روشن برایشان آمده است، و برای آنان عذابی بزرگ است.
ص : 18
داستانی دلنشین
روزی روزگاری، جوانی به نام رضا بود که با دوستانش در پارک نشسته بود. آنها دربارهی همسایهشان صحبت کردند و هر یک به نوعی عیبجویی کردند. رضا ناگهان به یاد آیهای از قرآن افتاد که میگفت: "از یکدیگر عیبجویی نکنید." او به دوستانش گفت که این کار ناپسند است و ما باید به یکدیگر کمک کنیم و از کلمات خوب استفاده کنیم. دوستانش متوجه شدند و تصمیم گرفتند تا از آن روز به بعد تنها خوب بگویند.