پاسخ قرآن
غرور و خودپسندی از جمله صفاتی هستند که در مناسبات انسانی به شدت مورد نکوهش قرار گرفتهاند. در قرآن کریم، خداوند بارها به انسانها یادآوری میکند که این صفات زشت، نه تنها از منظر اخلاقی ناپسند، بلکه از نظر روحانی نیز زیانآورند. در سوره لقمان آیه 18، خداوند میفرماید: "وَلا تُصَعِّرْ خَدَّكَ لِلنَّاسِ وَلَا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحًا ۚ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ" که به معنای "آیا به مردم با گردن افراشته حرکت میکنی؟ خداوند هیچگاه کسی را که خود را بالاتر از دیگران میداند دوست ندارد". این آیه تأکید میکند که خودپسندی و بیاحترامی به دیگران موجب دوری انسان از رحمت الهی میشود. غرور به معنای خود را بزرگتر از آنچه که هستیم دانستن و به دیگران بیاحترامی کردن، در واقع یک نوع اختلال در فهم انسان نسبت به موقعیت خویش است. وقتی فردی به خود میبالد، نمیتواند واقعیات موجود را به درستی درک کند و در نهایت به خود و دیگران آسیب میزند. در دین اسلام، تواضع و فروتنی از ویژگیهایی هستند که همواره مورد تأکید قرار گرفتهاند. پیامبر اسلام (ص)، خود به عنوان نمونهای از تواضع برای مسلمانان معرفی شدهاند. آیه 18 سوره لقمان به ما یادآوری میکند که خداوند در محبت و رحمتش کسانی را که به خود میبالند نمیبیند. این نکته بیانگر این است که در نظر خداوند، روحیات و احساسات ناپسند مانند غرور، مانع از دریافت رحمت الهی میشوند. به همین دلیل، انسان باید با درک این مهم، تلاش کند تا از خصایل بدی مانند خودپسندی دوری گزید و در رفتار خود تواضع را مدنظر قرار دهد. در سوره حشر آیه 18، خداوند میفرماید: "يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَلْتَنظُرْ نَفْسٌ مَّا قَدَّمَتْ لِغَدٍ". این آیه هشدار میدهد که انسان باید به کارهای نیک و نیتهای خود در پیشگاه خداوند توجه کند. در واقع، این آیه از مؤمنان میخواهد که خود را مورد ارزیابی قرار دهند و به جای خودپسندی، به نیکی کردن و خدمت به دیگران بپردازند. این رویکرد به انسان کمک میکند تا به صورت مؤثری در زندگی خود عمل کند و از خودمحوری دوری گزیند. همچنین، در سوره انعام آیه 158، خداوند میفرماید: "يَوْمَ يَأْتِي بَعْضُ آيَاتِ رَبِّكَ لَا يَنْفَعُ نَفْسًا إِيمَانُهَا". این آیه متذکر میشود که تنها ایمان و اعتقاد و عمل صالح در روز قیامت ثمربخش خواهد بود. در اینجا نیز میبینیم که غرور و خودپسندی به هیچ وجه در نظر خداوند مورد لطف و رحمت قرار نمیگیرد. در مقابل، کسانی که بر تواضع و فروتنی تأکید دارند، در کنار رحمت خداوند قرار خواهند گرفت. این ویژگیهای اخلاقی نه تنها برای مؤمنان در دنیا، بلکه برای روح انسان در آخرت نیز اهمیتی اساسی دارد. انسان باید به یاد داشته باشد که زندگی کوتاه است و در نهایت، دستاوردهای دنيوی قابل قیاس با اعمال صالح نیستند. خودپسندی انسان را از یادآوری این اصل دور میکند و منجر به کمبود تهذیب نفس و روح در فرد میشود. در ادامه، باید به این نکته اشاره کرد که جامعهای که در آن غرور و خودپسندی دیده میشود، به شدت آسیبپذیر خواهد بود. ابراز خودپسندی نه تنها بر روابط انسانی تأثیر منفی میگذارد، بلکه باعث شکاف در جامعه، ایجاد حسادت، و تبعیض نیز میشود. بنابراین، کار بسیار مهمی که هر فرد میتواند انجام دهد، ترویج فرهنگ تواضع و فروتنی در میان دوستان و جامعه خود است. در نهایت، میتوان گفت که اسلام با تأکید بر خودشناسی و تخصص افراد در زمینهی افزونطلبی، ما را به سوی پرهیز از غرور و خودپسندی راهنمایی میکند. با بهرهگیری از آموزههای قرآن و سنت پیامبر (ص)، انسان میتواند به فردی متواضع، نرمخوی و خدمتگزار به جامعه تبدیل شود. بنابراین، از ما خواسته میشود تا در زندگی روزمرهمان به کارآمدی روحیات خود توجه کنیم و با رعایت اصول اخلاقی، به بهبود جامعه و خود بپردازیم.
آیات مرتبط
وَلَا تُصَعِّرْ خَدَّكَ لِلنَّاسِ وَلَا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحًا ۚ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ
و به مردم با گردن افراشته رفتار مکن و در زمین با شادمانی نرو، که خدا هرگز کسی را که خودپسند و فخر فروش باشد دوست ندارد.
لقمان : 18
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَلْتَنْظُرْ نَفْسٌ مَّا قَدَّمَتْ لِغَدٍ
ای کسانی که ایمان آوردهاید، از خداوند پرهیز کنید و هر فردی باید بنگرد که برای فردا چه پیشکش کرده است.
حشر : 18
يَوْمَ يَأْتِي بَعْضُ آيَاتِ رَبِّكَ لَا يَنْفَعُ نَفْسًا إِيمَانُهَا
روزى که بعضى از آيات پروردگارت بيايد، ايمان كسى برايش سودى ندارد.
انعام : 158
داستانی دلنشین
در روزگاری، تنها مردی زندگی میکرد که به شدت به علم و درک خود میبالید. او در بین مردم به عنوان پاکفطرتترین شخص شناخته میشد. اما روزی، پیرمردی به او گفت: "آیا میدانی که علم تو تا چه حد تو را از رحمت خدا دور میکند؟" مرد مغرور به او گفت: "چگونه ممکن است!" ولی حقیقت این بود که او بیخبر از رحمت الهی، تنها به علم خود پز میداد. آنگاه آن پیرمرد با لبخندی گفت: "اگر میخواهی رحمت را بیابی، ابتدا خود را از غرور آزاد کن." آن مرد فهمید که تنها با تواضع و فروتنی میتواند بار دیگر به راه راست بازگردد.