پاسخ قرآن
ایمان به خداوند متعال و آموزههای دین مبین اسلام، مفهومی عمیق و جامع است که تمامی ابعاد زندگی انسان را در بر میگیرد. این تصور که ایمان صرفاً یک پناهگاه برای روزهای سخت و مصیبتزده است، دیدگاهی ناقص و برخلاف تعالیم قرآنی است. در حقیقت، قرآن کریم ایمان را همچون یک نقشه راه برای تمامی لحظات زندگی، اعم از دوران آسایش و رفاه و همچنین زمانهای دشواری و ابتلا، معرفی میکند. ایمان حقیقی، مانند درختی تنومند است که ریشههایش در اعماق قلب مؤمن جای گرفته و شاخههایش در تمام فصول زندگی، چه در بهار شادابی و چه در خزان اندوه، میوههای بندگی و تسلیم میبارد. یکی از اساسیترین جلوههای ایمان، که غالباً در دوران آسایش و نعمت مورد غفلت قرار میگیرد، شکرگزاری است. قرآن بارها بر اهمیت شکر نعمتهای الهی تأکید کرده است. در سوره ابراهیم، آیه ۷، خداوند متعال صراحتاً میفرماید: "وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئِن شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ ۖ وَلَئِن كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِي لَشَدِيدٌ"؛ یعنی: "و (نیز به خاطر بیاورید) هنگامی را که پروردگارتان اعلام داشت: اگر شکرگزاری کنید، (نعمت خود را) بر شما خواهم افزود؛ و اگر کفران کنید، مجازات من شدید است." این آیه به وضوح نشان میدهد که شکرگزاری، که خود عملی ایمانی است، نه تنها برای دوران رفاه است، بلکه شرط پایداری و افزایش نعمتها نیز محسوب میشود. مؤمن واقعی کسی است که در اوج نعمت و فراوانی نیز خداوند را فراموش نمیکند و با قلب و زبان و عمل، شکرگزار اوست. غفلت از خداوند در دوران آسایش و فزونی نعمت، نه تنها کفران نعمت است، بلکه نشانهای از ضعف ایمان یا حتی فقدان آن میتواند باشد. ایمان، در واقع، باید به انسان کمک کند که از غرور و طغیان در هنگام موفقیت و رفاه دوری کند و همواره خود را نیازمند و بنده خداوند ببیند. در مقابل، در دوران سختی و بلا، ایمان نقشی حیاتی و تسکیندهنده ایفا میکند. اینجاست که صبر و توکل به خداوند، به عنوان ستونهای اصلی ایمان، به داد انسان میرسند. آیات متعددی در قرآن کریم به اهمیت صبر در برابر مصائب و توکل بر خداوند در حل مشکلات اشاره دارند. سوره بقره، آیه ۱۵۳ میفرماید: "يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ ۚ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ"؛ یعنی: "ای کسانی که ایمان آوردهاید! از صبر و نماز یاری بجویید؛ (زیرا) خداوند با صابران است." این آیه نشان میدهد که ایمان ابزاری برای گذر از سختیهاست، اما نه اینکه فقط در سختیها وجود داشته باشد. ایمان، مبنای این صبر و توکل است. مؤمن میداند که هیچ حادثهای بدون اذن الهی رخ نمیدهد و هر سختی، امتحانی از جانب اوست. این باور، به انسان آرامش میبخشد و او را از ناامیدی و یأس باز میدارد. اگر ایمان تنها برای دوران سختی بود، پس از برطرف شدن مشکل، دلیلی برای ادامه آن وجود نداشت، در حالی که قرآن، ایمان را یک مسیر دائمی برای رسیدن به قرب الهی معرفی میکند. قرآن کریم، زندگی دنیا را صحنه آزمایش و ابتلا میداند. در سوره عنکبوت، آیه ۲ و ۳ میفرماید: "أَحَسِبَ النَّاسُ أَن يُتْرَكُوا أَن يَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا يُفْتَنُونَ * وَلَقَدْ فَتَنَّا الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ ۖ فَلَيَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِينَ صَدَقُوا وَلَيَعْلَمَنَّ الْكَاذِبِينَ"؛ یعنی: "آیا مردم گمان کردند همین که بگویند ایمان آوردیم، رها میشوند و مورد آزمایش قرار نمیگیرند؟! ما کسانی را که پیش از آنان بودند آزمودیم؛ (این آزمایش الهی برای آن است که) خداوند کسانی را که راست میگویند و کسانی را که دروغگو هستند، مشخص سازد." این آیات به وضوح بیان میکنند که آزمایشهای الهی، چه به صورت سختی و چه به صورت آسانی (همانگونه که در آیات دیگر آمده است)، بخشی جداییناپذیر از مسیر ایمان هستند. بنابراین، ایمان نه تنها در هنگام سختی بلکه در مواجهه با نعمت و رفاه نیز مورد آزمایش قرار میگیرد. ایمان باید به قدری عمیق و ریشهدار باشد که در هر دو حالت، انسان را به سوی رضایت و اطاعت الهی سوق دهد. رفتار برخی افراد که تنها در هنگام گرفتاریها به یاد خدا میافتند و با برطرف شدن مشکل، دوباره غافل میشوند، در قرآن مورد نکوهش قرار گرفته است. این نوع رفتار، نشاندهنده ایمانی سطحی و منفعتطلبانه است که با مفهوم حقیقی ایمان فاصله زیادی دارد. ایمان راستین، عبودیت پیوسته و بدون قید و شرط است. خداوند متعال در سوره ذاریات، آیه ۵۶، هدف از خلقت جن و انس را تنها عبادت خود میداند: "وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ". این عبادت شامل تمام ابعاد زندگی است؛ شکر در فراوانی، صبر در کاستی، اخلاص در نیت، عدالت در رفتار و صدق در گفتار. اینها همه نمودهای ایمان هستند که در هر شرایطی از انسان مؤمن انتظار میرود. بنابراین، ایمان نه تنها برای دوران سختی نیست، بلکه یک عنصر جداییناپذیر از هویت انسانی و مسیر کمال اوست که در تمامی لحظات، اعم از فراز و نشیبهای زندگی، باید حاضر و فعال باشد. ایمان، در واقع، آن چراغی است که هم در تاریکیهای مصائب راه را روشن میکند و هم در روشناییهای نعمت، انسان را از گمراهی و طغیان باز میدارد. ایمان، یک سبک زندگی است که فرد را در تمام حالات به یاد پروردگارش میاندازد و او را به سوی کسب رضایت او هدایت میکند. این پایداری و ثبات در ایمان، نشانهی صداقت و عمق آن است و همین امر است که انسان را در دنیا و آخرت رستگار میسازد. ایمانی که تنها در زمان نیاز به سراغش برویم، مانند دوستی است که فقط در زمان احتیاج به او روی میآوریم و این از شأن و عظمت رابطه با خالق هستی به دور است. مؤمن واقعی کسی است که چه در اوج لذت و نعمت و چه در ژرفای رنج و محنت، خدا را حاضر و ناظر میبیند و هر لحظه، خود را در محضر او مییابد.
آیات مرتبط
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ ۚ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ
ای کسانی که ایمان آوردهاید، از صبر و نماز یاری جویید؛ قطعاً خدا با صابران است.
بقره : 153
وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئِن شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ ۖ وَلَئِن كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِي لَشَدِيدٌ
و (نیز به خاطر بیاورید) هنگامی را که پروردگارتان اعلام داشت: اگر شکرگزاری کنید، (نعمت خود را) بر شما خواهم افزود؛ و اگر کفران کنید، مجازات من شدید است.
ابراهیم : 7
أَحَسِبَ النَّاسُ أَن يُتْرَكُوا أَن يَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا يُفْتَنُونَ
آیا مردم گمان کردند همین که بگویند ایمان آوردیم، رها میشوند و مورد آزمایش قرار نمیگیرند؟!
عنکبوت : 2
وَلَقَدْ فَتَنَّا الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ ۖ فَلَيَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِينَ صَدَقُوا وَلَيَعْلَمَنَّ الْكَاذِبِينَ
ما کسانی را که پیش از آنان بودند آزمودیم؛ (این آزمایش الهی برای آن است که) خداوند کسانی را که راست میگویند و کسانی را که دروغگو هستند، مشخص سازد.
عنکبوت : 3
داستانی دلنشین
در دیار پارس، بازرگانی بود به نام فرید که ثروتی فراوان داشت. او در روزگار نعمت و آسایش، شاکر خداوند بود و به بینوایان کمک میکرد. روزی چرخ روزگار برگشت و فرید تمام داراییاش را از دست داد. دوستان سابقش از او روی برگرداندند و او تنها ماند. فرید غمگین بود، اما دل از ایمانش برنداشت. به یاد آورد که سعدی فرموده: "هر که را نعمتی هست، شکر گوید و هر که را محنتی، صبر کند." او در خلوت خود به نماز ایستاد و از خداوند یاری خواست. با هر سجده، آرامشی عمیق در دلش جوانه میزد. مدتی گذشت و فرید با کار و تلاش بسیار، و با توکل بر خدا، دوباره کسب و کاری کوچک راه انداخت. خداوند بر او کرم کرد و کمکم ثروتش از نو فزونی گرفت. اما فرید دیگر آن بازرگان سابق نبود؛ او در دوران سختی، ایمانش را صیقل داده بود و اکنون در دوران آسایش، شکرگزاری و بندگیاش عمیقتر و خالصتر شده بود. او هرگز فراموش نکرد که ایمان نه فقط برای روزهای سیاه، که نوری است برای تمامی روزها، چه روشن و چه تاریک. او میدانست که خداوند را باید هم در شادی یاد کرد و هم در غم.