آیا انسان ذاتاً ناسپاس است؟

قرآن کریم، به عنوان کتاب مقدس مسلمانان، نه تنها به تبیین اصول اخلاقی و رفتاری می‌پردازد، بلکه عمیقاً به شناخت انسان و ویژگی‌های وجودی او توجه دارد. در این راستا، یکی از مهم‌ترین نکات پیرامون انسان در قرآن کریم این است که وی به راحتی به نعمات الهی ناسپاسی می‌کند. این موضوع در سوره انسان آیه 3 به وضوح بیان شده است که خداوند می‌فرماید: 'ما انسان را از نطفه‌ای مختلط آفریدیم تا او را بیازماییم، و او را شنوا و بینا قرار دادیم.' این آیه نشان‌دهنده قابلیت‌هایی است که خداوند در وجود انسان قرار داده و همزمان به یادآوری آفت‌ها و چالش‌های درونی او اشاره دارد. انسان از جنس امتحان و آزمایش خلق شده است. این مرحله‌ی آزمایش، به نحوی شرایط شکرگزاری در برابر نعمت‌ها را نیز شامل می‌شود. در سوره ابراهیم آیه 34، خداوند به انسان یادآوری کرده است که 'و او (خدا) نعمت‌های خود را بر شما شمارش می‌کند و اگر شکرگزاری کنید، برایتان بیشتر می‌دهد، و اگر ناسپاسی کنید، عذاب من شدید است.' این آیات به وضوح به انسان می‌گوید که از نعمت‌های الهی بهره‌مند است و شکرگزاری از آن‌ها یک الزام الهی است. اما آنچه که در واقعیت اتفاق می‌افتد، نشان می‌دهد که بسیاری از انسان‌ها به سادگی فراموش می‌کنند که شکرگزاری بر نعمت‌های الهی یک وظیفه و نیاز ذاتی است. سوره زمر آیه 49 نیز بازتاب‌دهنده حالت‌های متضاد انسان است. در این آیه آمده است: 'و هنگامی که انسان را آسیب برسد، ما را می‌خواند، اما هنگامیکه نعمت به او دهیم، می‌گوید: این به خاطر دانش من است.' این تصویر به روشنی نشان می‌دهد که انسان‌ها در زمان بحران‌ها و مشکلات به خداوند روی می‌آورند، اما در زمان راحتی و نعمت، خود را فراموش می‌کنند و فراموش می‌کنند که همواره باید شاکر پروردگار خود باشند. شاید بتوان گفت که این ویژگی‌ها به شکل ذاتی در نهاد انسان‌ها وجود دارند. بسیاری از انسان‌ها با وجود قابلیت‌های خاص خود، همچنان درگیر جاه‌طلبی‌ها و خواسته‌های بی‌پایان دنیا هستند. این خواسته‌ها، سازوکار روانی و اجتماعی انسان را تحت تأثیر قرار می‌دهند و گاهی باعث می‌شوند که او نتواند به شکرگزاری در برابر نعمات الهی پرداخته و در عوض به فساد متنعمّ بودن بپردازد. شکرگزاری به معنای صرفاً گفتن کلمات شکر نیست، بلکه باید به اقدام عملی منجر شود. وقتی که انسان به نعمت‌های خود توجه می‌کند، در واقع به خود یادآوری می‌کند که او در خیل نعمت‌های خداوند زندگی می‌کند. بنابراین، شکرگزاری به انسان این فرصت را می‌دهد که به عمق بینش و آگاهی خود نسبت به زندگی پی ببرد و به رشد روحی و اجتماعی دست یابد. آیه‌های قرآنی به انسان می‌آموزند که دنیا و هر آنچه در آن است، از دانایی و علم انسان نیز موقتی و زوال‌پذیر است. هنگامی که انسان به نعمت‌های الهی می‌اندیشد، باید به یاد داشته باشد که همه آن‌ها از الطاف خداوند است و شکرگزاری به عنوان یک وظیفه اساسی در زندگی او مطرح می‌شود. انسان‌ها باید بدانند که شکرگزاری، به بهبود روابط آن‌ها با خودشان، دیگران و خداوند می‌انجامد. در واقع، شکرگزاری نه تنها فرد را از حس ناسپاسی و بدبینی دور می‌کند، بلکه به او کمک می‌کند تا در زندگی روزمره خود عصبانیت و استرس را کاهش دهد و به آرامش برسد. این ویژگی‌های انسانی، در تمامیت خود نشان‌دهنده نیاز به تعالی روحی و فکری انسان است. در قرآن کریم، خداوند با تصریح به این موضوع که انسان به سادگی به نعمت‌ها بی‌اعتنا می‌شود، در واقع او را به تفکر و تأمل در زندگی‌اش فرا می‌خواند. به همین منظور، توجه به شکرگزاری و رویکرد مثبت به زندگی، می‌تواند به جوانب بسیاری از زندگی انسان شکل دهد و او را به یک موجود کامل‌تر تبدیل کند. در نتیجه، با توجه به آموزش‌های قرآن کریم، انسان باید به این نکته توجه کند که شکرگزاری نه تنها یک واجب دینی است، بلکه به عنوان یک اصل در زندگی او محسوب می‌شود. شکرگزاری در برابر نعمت‌ها می‌تواند انسان را در برابر چالش‌ها و مصائب زندگی موفق‌تر سازد و به سوی رشد و پیشرفت‌های فردی هدایت کند. در نهایت، باید به یاد داشته باشیم که شکرگزاری روح انسان را شاداب و دلشاد خواهد کرد و او را در مسیر کمال و ترقی قرار می‌دهد.