آیا فقر نشانه دوری از خداست؟

قرآن کریم کتاب آسمانی مسلمانان، منبعی است که در آن هدایت‌های الهی و آموزه‌های ماندگار برای بشر وجود دارد. یکی از مسائلی که در آیات قرآن به آن پرداخته شده است، مسأله فقر و ارتباط آن با ایمان و نزدیکی به خداوند است. در این مقاله به بررسی فقر از منظر قرآن و ارتباط آن با ایمان، شکرگزاری، صبر و دیگر ابعاد روحانی خواهیم پرداخت. فقر، به عنوان یکی از سختی‌ها و بلایای زندگی انسانی، می‌تواند هم منجر به سقوط انسان و هم به عنوان وسیله‌ای برای نزدیکی و تقویت ایمان او تبدیل شود. آیات قرآن نشان می‌دهند که زندگی بشر پر از امتحان و بلاست و فقر نیز یکی از اقسام امتحانات الهی است. در سوره بقره آیه 155، خداوند می‌فرماید: "وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِّنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِّنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنفُسِ وَالثَّمَرَاتِ ۗ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ". این آیه نه تنها نشان‌دهنده امتحان‌های الهی است، بلکه می‌گوید که صبر در برابر این امتحانات، به معنای نزدیکی به خداوند و استقامت در برابر مشکلات است. فقر می‌تواند به انسان یادآوری کند که او به چیزهای مادی وابسته نیست و باید بر خداوند توکل کند. از دیگر آیات مهم در ارتباط با فقر، سوره آل عمران آیه 173 است که می‌فرماید: "مَا أَصَابَنَا إِلَّا مَا كَتَبَ اللَّهُ لَنَا ۚ هُوَ مَوْلَانَا وَعَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ". این آیه تأکید می‌کند که هر آنچه بر ما می‌گذرد، تحت اراده و تقدیر الهی است. در واقع، فقر به عنوان یکی از سختی‌ها، به معنای دوری از خداوند نیست، بلکه خود فرصتی است برای تقویت ایمان و توکل به خدا. قرآن به‌صراحت بیان می‌کند که دارایی و ثروت به عنوان نشانه‌هایی از ایمان نباید در نظر گرفته شوند. در سوره انعام آیه 165 آمده است: "وَ هُوَ الَّذِي جَعَلَكُمْ خَلَائِفَ الْأَرْضِ وَرَفَعَ بَعْضَكُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجَاتٍ لِّيَبْلُوَكُمْ فِي مَا آتَاكُمْ". خداوند مردم را در سطح‌های مختلف مالی و اجتماعی قرار داده است. این تنوع در زندگی بشر به معنای این است که فقر و ثروت هر دو می‌توانند برآیند مشیت الهی باشند و انسان‌ها باید از هر دو حالت بیاموزند. فقر همچنین می‌تواند موجب رشد روحی انسان و تقویت وابستگی او به خداوند شود. در شرایط فقر، انسان بیشتر به یاد خدا می‌افتد و از او در خواست کمک و یاری می‌کند. در این هنگام است که ایمان او به خداوند به او توانی تازه می‌بخشد. بنابراین، فقر به عنوان آزمونی برای انسان، می‌تواند موجب رشد نصیب روح او باشد. از دیدگاه عملی، قرآن به مؤمنان توصیه می‌کند که در صورت مواجهه با فقر، باید شکرگزار خداوند باشد و به او امید داشته باشد. شکرگزاری در مقابل آزمایش‌های الهی یکی از مهم‌ترین اصول ایمان است. در سوره لقمان آیه 14 آمده است: "وَوَصَّيْنَا الإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ ۚ إِنْ شَكَرْتَ لِي وَلِوَالِدَيكَ فَإِنَّ شَكَرَكَ لِأَجَلِهِ وَإِنْ كَفَرْتَ إِنَّ عَذَابِي شَدِيدٌ". این آیه نشان می‌دهد که شکرگزاری حتی در شرایط سخت، موجب جلب رحمت الهی می‌شود. در حقیقت، برخورد مثبت با فقر و به عنوان یک فرصت نگاه کردن به آن، نقشی کلیدی در تقویت ایمان و نزدیکی به خداوند دارد. کسانی که با فقر دست و پنجه نرم می‌کنند، باید به یاد داشته باشند که فقر می‌تواند شکاف‌ها و نیازهای روحانی را پر کند و آنان را به سمت خدا سوق دهد. در نهایت، فقر می‌تواند عامل استقامت و پشتکار در انسان باشد و موجب ارسال درس‌های مهمی درباره زندگی و دین و ایمان شود. گذشته از این، فقر می‌تواند انسان‌ها را به تفکر درباره جامعه و دیگران وادارد. در آیات قرآن آمده است که مؤمنان باید در برابر نیازمندان و فقرا همدلی و یاری کنند. در سوره مائده آیه 55 می‌خوانیم: "إنما وليكم الله ورسوله والذين آمنوا الذين يقيمون الصلاة ويؤتون الزكاة وهم راكعون". این آیه تأکید دارد که مؤمنان باید با همدیگر همبستگی داشته و در مواقع نیاز یکدیگر را یاری کنند. در نتیجه، فقر به عنوان یک حالت، نشانه دوری از خداوند نیست، بلکه به عنوان یک وسیله برای آزمایش و تقویت روح کنار ایمان می‌تواند باشد. با پذیرش فقر و شکرگزاری در برابر آن، انسان‌ها می‌توانند به رشد و تعالی روحی دست یابند. قرآن در این راستا به مؤمنان یادآوری می‌کند که به یاد خداوند باشند و بر او توکل نمایند. در نهایت، باید گفت که فقر می‌تواند دریچه‌ای باشد به سوی نزدیکی بیشتر به خدا و بیداری روحی عمیق‌تر.