پاسخ قرآن
مقدمه در فرهنگ اسلامی، مفهوم زهد به عنوان یکی از اصول مهم روحانی و اخلاقی از دیرباز مورد توجه قرار گرفته است. هرچند در قرآن کریم به این مفهوم به صورت مستقیم اشاره نشده، اما آموزههای معصومین و آیات متعددی در قرآن به ما میآموزد که چگونه باید به دنیا و مادیات آن با نگرشی عمیقتر و معنویتر بنگریم. زهد به معنای ترک کامل دنیا نیست، بلکه به معنای اولویت دادن به آخرت و تمرکز بر موارد غیر مادی و درونی است. مفهوم زهد زهد، در لغت به معنی دوری جستن و بیاعتنایی به دنیا و زینتهای آن است. بر اساس آیات قرآن و احادیث معصومین، زهد یک نوع تعلق و وابستگی به خالق عالم و دوری از وابستگی به مخلوقات و دنیا است. به عبارت دیگر، زاهد کسی است که در عین مال و ثروت، دلش به این امور وابسته نیست و همه چیز را در مسیر خدا و برای رضایت او مورد استفاده قرار میدهد. قرآن و زهد در سوره آل عمران آیه 14، خداوند به بشر به یقین هشدار میدهد که محبت به دنیا و زینتهای آن از آزمونهای بزرگ برای انسان است: "زینتها و شهوتهای زنها و پسران و زر و زیورهای بسیار و اسبهای نشاندار و چهارپایان و زراعت، خوشایند انسانهاست؛ و اینها همه متاع زندگی دنیا هستند و سرانجام، بازگشت به سوی خداست." این آیه نه تنها اهمیت زهد را متذکر میشود، بلکه همچنین به نیز یک شایستگی معنوی دیگر نمایش میدهد که در درون هر انسان به شکل آزمون وجود دارد. در این راستا خداوند بیپروا به انسان یادآوری میکند که دنیا فانی است و ارزش پیشرفت و رشد معنوی باید در اولویتهای او قرار گیرد. از سوی دیگر، در سوره حدید آیه 20، خداوند به مومنان میفرماید که "زندگی دنیوی فقط بازی و سرگرمی است، و اگر به زندگی دنیا میپردازید، در حقیقت از آخرت فاصله میگیرید. این آیه نشاندهنده آن است که گرچه زندگی دنیوی ممکن است لذت بخش به نظر برسد، اما اگر به آن به عنوان یک هدف نگاه کنیم، جز فریب و سراب چیزی نخواهد بود. زهد به معنای دوری از دنیا بسیاری از مردم تصور میکنند که زهد به معنای ترک کامل دنیا و زندگی در زهد و قناعت است. در واقع، زهد به این معنا نیست که انسان باید تمام تمایلات مادی خود را متوقف کند، بلکه به معنای آن است که انسان نسبت به دنیا و مادیات آن بیاعتنا باشد. زهاد میتواند در این دنیا زندگی کند و از نعمتهای خالق بهرهمند شود، اما نباید اجازه دهد که دنیا او را از یاد خدا غافل کند. بدین ترتیب، زهد نه تنها به معنای ترک دنیا نیست، بلکه به این معناست که انسان در عین داشتن مال و ثروت، وابستگی به آن نداشته باشد. او باید توکل و اعتماد خود را به خداوند بگذارد و در همه امور به دنبال رضای الهی باشد. زهد به عنوان یک حالت درونی است که با نیت قرب به خداوند و تمرکز بر آخرت همراه است. پیوند زهد و آخرت اگر به اهمیت زهد و ارتباط آن با آخرت توجه کنیم، درمییابیم که زهد به ما کمک میکند تا از لغزشهای دنیوی دور بمانیم و برای فعالیتهای معنوی و نزدیکی به خداوند تلاش کنیم. با تمرکز بر آخرت، انسان میتواند زندگی خود را در مسیر حق و فضایل قرار دهد و از غفلتهایی که دنیا بر اساس آن شکل میکند، دور شود. در واقع، زندگی دنیوی به عنوان یک امتحان برای مومنان ایجاد شده است، تا نشان دهد که چه کسی میتواند از دلبستگی به دنیا و زینتهای آن شانه خالی کند و به زندگی معنوی و روحانی خود بپردازد. این کار در واقع موجب رشد روحی و نزدیک شدن به خداوند میشود. زهد در سیره بزرگان در طول تاریخ اسلام، بسیاری از بزرگان و پیامبران از جمله پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت (ع) نمونههای بارز زهد را به جهانیان نشان دادهاند. حضرت علی (ع) به عنوان یکی از مصادیق بارز زهد و وارستگی، همواره در ردیف اول صداقت و حقیقت بوده است. او در خطبهها و نامههای خود همواره به زهد و فضیلتهای آن اشاره میکند و مردم را به نجات از زینتهای دنیوی دعوت میکند. نتیجهگیری در نهایت میتوان گفت که زهد یک مفهوم عمیق و دارای معنا در فرهنگ اسلامی است. با وجود تمام زینتهای دنیا، انسان باید از آنها غافل نباشد و به جای وابستگی به مادیات، به خداوند و آخرت خود توجه کند. زهد فراتر از ترک دنیا و زندگی در انزوا است؛ بلکه به ما میآموزد که چگونه میتوانیم در دل دنیا زندگی کنیم، اما در عین حال یاد خدا را فراموش نکنیم. این حالت درونی موجب نجات انسان از زینتهای فانی دنیا و نزدیک شدن او به اسرار زندگی واقعی و معنوی میشود.
آیات مرتبط
زُيِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَوَاتِ مِنَ النِّسَاءِ وَالْبَنِينَ وَالْقَنَاطِيرِ الْمُقَنْطَرَةِ مِنَ الذَّهَبِ وَالْفِضَّهِ وَالْخَيْلِ الْمُسَوَّمَةِ وَالْأَنْعَامِ وَالزَّرْعِ ۚ ذَٰلِكَ مَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا ۖ وَأَنَّ اللَّهَ عِندَهُ حُسْنُ الْمَئَابِ
زیباییهای دنیا برای مردم آراسته شده است؛ از همسران و فرزندان و طلا و نقره و مرکبهای نشاندار و دامها و کشت و زرع. اینها متاع زندگی دنیاست و حال آنکه نیکو سرانجام نزد خداست.
آل عمران : 14
اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا لَعِبٌ وَلهوٌ وَزِينَةٌ وَتَفَاخُرٌ بَيْنَكُمْ وَتَكَاثُرٌ فِي الْأَمْوَالِ وَالأَوْلَادِ ۚ كَمَثَلِ غَيْثٍ أَعْجَبَ الْكُفَّارَ نَبَاتُهُ ۖ ثُمَّ يَهِيجُ فَتَرَاهُ مُصْفَرًّا ۚ وَفِي الْآخِرَةِ عَذَابٌ شَدِيدٌ ۖ وَمَغْفِرَةٌ مِّنَ اللَّهِ وَرِضْوَانٌ ۗ وَمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا مَتَاعُ الْغُرُورِ
بدانید که زندگی دنیا تنها لعب و لهو و زینت و فخرفروشی میان شما و افزایش در اموال و فرزندان است. مثل بارانی است که زراعتش کشاورزان را شگفتزده میکند؛ آنگاه که خشک میشود، آن را زرد میبینی و در آخرت عذاب سختی است و آمرزش و رضایت خدا؛ و زندگی دنیا جز کالای فریبنده نیست.
حدید : 20
داستانی دلنشین
روزی عادل برای کسب آرامش به دریاچهای زیبای نزدیک خانهاش رفت. او با مشاهده آرامش دریاچه و صدای خوش پرندگان، تصمیم گرفت به زهد فکر کند. او به این نتیجه رسید که زهد به معنای ترک دنیا نیست، بلکه ارتباط عمیقتری با خداوند و دوری از وابستگیهای مادی است. از آن روز به بعد، عادل هر روز زمان بیشتری را به عبادت و دعا اختصاص داد و احساس کرد که زندگیاش از همه جهت غنیتر شده است.