چرا برخی افراد راحت‌تر توبه می‌کنند؟

سوالی که مطرح کردید، بسیار عمیق و از جنس دغدغه‌های معنوی بسیاری از انسان‌هاست. این احساس که «چرا بعضی‌ها راحت‌تر از من توبه می‌کنند؟» نشان‌دهنده‌ی قلب بیداری است که می‌خواهد به سوی خداوند بازگردد و به پاکی برسد. در مکتب قرآن و آموزه‌های اسلامی، توبه یکی از زیباترین و امیدوارکننده‌ترین مفاهیم است؛ دری گشوده به سوی رحمت بی‌کران الهی که هرگز بسته نمی‌شود، مگر در لحظه‌ی واپسین حیات. برای درک این تفاوت در «آسانی توبه»، باید به ابعاد مختلفی از جمله رحمت الهی، نیت قلبی، موانع درونی و بیرونی، و توفیق الهی نگاه کنیم. اولین و مهم‌ترین نکته‌ای که باید به آن ایمان بیاوریم، بی‌کرانگی رحمت خداوند است. قرآن کریم بارها بر این صفت الهی تأکید می‌کند. خداوند در سوره زمر، آیه 53 می‌فرماید: «قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَىٰ أَنفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَةِ اللَّهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا ۚ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ»؛ بگو: «ای بندگان من که بر خود زیاده‌روی کرده‌اید (و گناه کرده‌اید)! از رحمت خدا ناامید نشوید. یقیناً خدا همه‌ی گناهان را می‌آمرزد؛ زیرا او بسیار آمرزنده و مهربان است.» این آیه، چراغ امید را در دل هر گناهکاری روشن می‌کند و نشان می‌دهد که راه بازگشت همیشه باز است و هیچ گناهی آنقدر بزرگ نیست که خداوند نتواند آن را ببخشد، به شرط آنکه بنده‌ی گناهکار با صدق نیت به سوی او بازگردد. بنابراین، اگر کسی توبه می‌کند، این خود یک توفیق الهی و نشانه‌ای از گشوده بودن درِ رحمت است، نه اینکه خداوند برای عده‌ای آسان‌تر و برای عده‌ای سخت‌تر قرار داده باشد. در واقع، این آمادگی و ظرفیت درونی فرد است که در مسیر این رحمت قرار می‌گیرد. توبه‌ی حقیقی، توبه‌ی نصوح است که در قرآن کریم (تحریم، آیه 8) به آن اشاره شده است: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَّصُوحًا عَسَىٰ رَبُّكُمْ أَن يُكَفِّرَ عَنكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَيُدْخِلَكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ…»؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید، به سوی خدا توبه‌ای نصوح (صمیمانه) کنید. امید است پروردگارتان گناهانتان را از شما بزداید و شما را به باغ‌هایی درآورد که از زیرِ (درختان) آن نهرها جاری است...». توبه‌ی نصوح دارای سه رکن اساسی است: اول، پشیمانی قلبی از گناهی که انجام شده است. دوم، عزم راسخ بر عدم بازگشت به آن گناه. و سوم، جبران گناهانی که قابل جبران هستند (مانند حق‌الناس). افرادی که توبه برایشان آسان‌تر به نظر می‌رسد، شاید از همین سه رکن اساسی، در وجودشان ریشه‌های محکم‌تری دارند. یعنی پشیمانی‌شان عمیق‌تر، عزمشان قوی‌تر و آمادگی‌شان برای جبران بیشتر است. این عمق و ریشه‌داری، باعث می‌شود که فرآیند توبه از یک عمل ظاهری به یک تحول درونی تبدیل شود و در نتیجه، برای فرد آرامش‌بخش‌تر و به ظاهر «آسان‌تر» باشد. موانع درونی نیز نقش مهمی در دشواری توبه ایفا می‌کنند. غرور و تکبر یکی از بزرگترین موانع است. نفسی که خود را برتر می‌داند و از اعتراف به خطا و ضعف خویش ابا دارد، نمی‌تواند به آسانی سر به آستانه‌ی توبه بگذارد. شیطان نیز به شدت تلاش می‌کند تا انسان را از توبه بازدارد؛ گاهی با وسوسه برای ارتکاب گناهان بیشتر، و گاهی با ایجاد یأس و ناامیدی در دل انسان، این فکر را القا می‌کند که گناهانت آنقدر زیاد است که دیگر بخشیده نمی‌شوی. خداوند در سوره نساء، آیه 17 می‌فرماید: «إِنَّمَا التَّوْبَةُ عَلَى اللَّهِ لِلَّذِينَ يَعْمَلُونَ السُّوءَ بِجَهَالَةٍ ثُمَّ يَتُوبُونَ مِن قَرِيبٍ فَأُولَٰئِكَ يَتُوبُ اللَّهُ عَلَيْهِمْ ۗ وَكَانَ اللَّهُ عَلِيمًا حَكِيمًا»؛ پذیرش توبه بر عهده‌ی خداست تنها برای کسانی که از روی نادانی مرتکب کار بد می‌شوند، سپس به زودی توبه می‌کنند. پس آنان کسانی هستند که خدا توبه‌شان را می‌پذیرد، و خدا دانای حکیم است. این آیه نشان می‌دهد که فوریت در توبه، یعنی بازگشت «از نزدیک» و بدون تأخیر، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. شاید کسانی که توبه برایشان آسان‌تر است، از همین فوریت بهره‌مند هستند و مجال نمی‌دهند که وسوسه‌های شیطان و سنگینی گناه بر دلشان غلبه کند. آنها شاید کمتر به خود فرصت می‌دهند که به دلیل گناهانشان دچار ناامیدی شوند یا در غفلت فرو روند. این «آسانی» ممکن است نتیجه‌ی تربیت نفس و مراقبه‌ی دائمی باشد که مانع از تعمیق ریشه‌های گناه در روح می‌شود. همچنین، توفیق الهی در این مسیر بسیار تعیین‌کننده است. توبه، از یک سو تلاش و اراده‌ی انسان را می‌طلبد و از سوی دیگر، نیازمند دستگیری و هدایت الهی است. خداوند به هر که بخواهد توفیق می‌دهد، اما این توفیق بدون مقدمه نیست. وقتی بنده‌ای قدمی به سوی خدا برمی‌دارد، خداوند نیز او را یاری می‌کند. شاید کسانی که برایشان توبه آسان‌تر است، بیشتر خود را در معرض این توفیق الهی قرار می‌دهند؛ مثلاً با حضور در مجالس ذکر، همنشینی با نیکان، مداومت بر عبادات و تفکر در آیات الهی، قلب خود را آماده‌ی دریافت هدایت و رحمت الهی می‌کنند. این افراد، شاید درک عمیق‌تری از پشیمانی و شرمندگی در برابر عظمت خداوند دارند و این درک، مسیر توبه را برایشان هموارتر می‌سازد. از طرفی، مقایسه‌ی خود با دیگران در مسائل معنوی، همیشه توصیه نمی‌شود. هر انسانی مسیر منحصر به فرد خود را در زندگی و در ارتباط با خداوند طی می‌کند. «آسانی» که شما در دیگران می‌بینید، شاید نتیجه‌ی مجاهدت‌های درونی آن‌هاست که شما از آن بی‌خبرید. شاید آن‌ها نیز در ابتدا با دشواری‌های زیادی روبرو بوده‌اند، اما با استمرار و تلاش، قلب خود را برای دریافت رحمت الهی آماده کرده‌اند. مهم این است که شما نیز از رحمت خداوند ناامید نشوید و با اخلاص و پشیمانی، هرچند سخت، به سوی او بازگردید. هر قدمی که به سوی خداوند برداشته شود، با استقبال او مواجه خواهد شد. خودِ احساس پشیمانی و تمایل به توبه، نشانه‌ی رحمت الهی است که به قلب شما افتاده است. این حس را غنیمت بشمارید و بدانید که خداوند از هر توبه‌کننده‌ای، حتی اگر بارها گناه کرده باشد و بارها توبه شکسته باشد، استقبال می‌کند. در نهایت، تمرکز شما باید بر روی نیت خالص و قدم برداشتن به سوی توبه باشد، نه بر مقایسه‌ی سختی یا آسانی آن با دیگران. با دعا و توسل از خداوند بخواهید که مسیر توبه را برایتان هموار کند، قلب شما را نرم گرداند و شما را در این مسیر ثابت‌قدم بدارد. بدانید که هرگاه انسانی با صدق نیت به سوی خدا بازگردد، نه تنها گناهانش بخشیده می‌شود، بلکه همانطور که در سوره فرقان، آیه 70 آمده: «إِلَّا مَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلًا صَالِحًا فَأُولَٰئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ ۗ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِيمًا»؛ مگر کسی که توبه کند و ایمان آورد و عمل صالح انجام دهد؛ پس اینان کسانی هستند که خداوند سیئاتشان را به حسنات تبدیل می‌کند؛ و خدا همواره آمرزنده و مهربان است. این وعده‌ی الهی، اوج رحمت و بخشندگی است و نشان می‌دهد که راه برای همه باز است، فارغ از میزان دشواری که در ابتدا احساس می‌کنند. پس از تلاش برای توبه دست نکشید و به فضل خداوند امیدوار باشید.