چرا خداوند به ما اختیار داده؟

اختیار و اراده انسان یکی از مضامین مهم در دین اسلام و به‌ویژه در قرآن کریم است. مفهوم اختیار به ما این امکان را می‌دهد که در زندگی خود تصمیم بگیریم، انتخاب کنیم و راه خود را پیش بریم. در واقع، خداوند به ما اراده‌ای داده است که با آن می‌توانیم مسیر درست را انتخاب کنیم یا برعکس، با تصمیمات نادرست به انحراف برویم. این موضوع یکی از اصول بنیادین تفکر اسلامی می‌باشد که در آیات مختلف قرآن به‌وضوح مطرح شده است. در قرآن کریم، در سوره انسان آیه 3 می‌خوانیم: "إِنَّا هَدَیْنَاهُ السَّبِیلَ إِمَّا شَاكِرًا وَإِمَّا كَفُورًا". این آیه به‌روشنی نشان می‌دهد که خداوند ما را به راه هدایت کرده و به ما این توانایی را داده است که بین شکرگزاری و کفر انتخاب کنیم. به عبارت دیگر، انسان‌ها با عقل و درک خود در موقعیت قرار دارند که انتخاب‌های خود را ارزیابی و نتیجه‌گیری کنند. این آزادی انتخاب نه‌تنها بر عهده انسان است بل‌که او نیز باید عواقب انتخاب‌های خود را تحمل کرده و به آن‌ها پاسخگو باشد. همچنین در سوره بقره آیه 256 آمده است: "لَا إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ ۖ قَد تَّبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَيِّ". این آیه به ما می‌آموزد که در دین هیچ گونه اجبار و اجباری وجود ندارد. خداوند را انتخاب کرده‌ایم یا نکرده‌ایم، این ما هستیم که باید با فکر و تعقل خود به سمت حق و راه روشن پیش برویم یا برعکس به سمت باطل کشیده شویم. این آیات به ما یادآوری می‌کنند که توانایی انتخاب در دست خود ما است و این ما هستیم که باید با استفاده از عقل و منطق از این قدرت خود بهره بگیریم. انسان‌ها دیدگاه‌های متفاوتی درباره اختیار و اراده دارند. برخی افراد ممکن است باور کنند که همه چیز در زندگی از پیش تعیین شده است و ما تنها مجریان سرنوشتی هستیم که برایمان رقم زده شده است. اما با مطالعه قرآن و آموزه‌های اسلامی متوجه می‌شویم که این دیدگاه تا حد زیادی نادرست است. خداوند به ما اختیار داده تا خود را باور کنیم و خود را در مسیری قرار دهیم که می‌خواهیم. به همین دلیل، در دین اسلام، انسان‌ها مسئول اعمال و انتخاب‌های خود هستند و باید در تمامی رفتارهای خود دقت کنند. اختیار به ما این امکان را می‌دهد که مسئولیت‌پذیر باشیم. هر کاری که انجام می‌دهیم، نتیجه‌ای دارد و ما باید آماده باشیم تا از عواقب آن‌ها تبعیت کنیم. این تنها محدود به زندگی دنیوی نیست، بلکه در بعد اخروی نیز باید به انتخاب‌های خود اندیشیده و به پیامدهای آن‌ها پاسخگو باشیم. هر فرد باید به این موضوع توجه کند که با اختیار خود می‌تواند به سعادت دنیا و آخرت دست یابد و یا به درستی زندگی خود را به تباهی بکشاند. یکی از نکاتی که در ارتباط با اختیار و اراده بسیار حائز اهمیت است، بحث گروه‌ها و اجتماعیات انسانی است. انسان‌ها در «اجتماع» زندگی می‌کنند و در این شرایط، تصمیمات گروهی نیز شکل می‌گیرد. به‌همین دلیل، انتخاب‌های فردی در بسیاری از مواقع تحت تأثیر محیط و افراد دیگر نیز قرار می‌گیرد. اما در عین حال، هر فرد باید در نظر داشته باشد که مسئولیت نهایی برعهده اوست و اینکه چگونه بر انتخاب‌هایش تأثیر بگذارد. از طرفی، اختیار انسان همچنین به معنای آزادی فکری و انتخاب فردی است. این مفهومی است که در فقه اسلامی و تفکر دینی به‌طور گسترده‌ای مدنظر قرار گرفته است. خداوند ما را آزاد آفریده و به ما این شانس را داده که از بین دو مسیر یکی را انتخاب کنیم. این آزادی در نتیجه‌گیری نه‌تنها راه آینده ما را شکل می‌دهد، بلکه می‌تواند بر زندگی اجتماعی و فرهنگی جامعه نیز تأثیرگذار باشد. یکی دیگر از ابعاد اختیار، عرصه‌های بحران و چالش‌هاست. در زندگی همه ما لحظاتی وجود دارد که با چالش‌ها و بحران‌های مختلفی مواجه می‌شویم. در چنین زمان‌هایی ما آزادیم تا با عقل و تفکر خود راه‌حل‌هایی مناسب پیدا کنیم و از این بحران‌ها عبور کنیم. این‌گونه تصمیمات نه‌تنها نوعی «آزادی انتخاب» را به نمایش می‌گذارد، بلکه می‌تواند تأثیر عمیقی بر رشد شخصیت فردی و تقویت اراده او نیز داشته باشد. بنابراین، در انتخاب‌هایمان باید دقت کرده و با در نظر گرفتن عواقب آن‌ها به سمت تصمیم‌سازی درست پیش برویم. تصمیمات ما می‌توانند زندگی ما و دیگران را تحت تأثیر قرار دهند. در نهایت لازم به ذکر است که استفاده درست از اختیار، مستلزم پایداری در انتخاب‌های درست و پیروی از راه حق است. این‌گونه است که می‌توانیم به سعادت دنیا و آخرت دست یابیم و در پایان با نیکنامی در جلب رضای خداوند، به مقام و منزلت عالی برسیم. در نتیجه، اختیار و اراده انسان یکی از ارکان اساسی در دین اسلام است که فرد را از دوران به‌زعم خود و روابط اجتماعی خود جدا می‌کند. این مفهوم به ما تأکید می‌کند که همه‌چیز در دست ماست و ما می‌توانیم با انتخاب‌های صحیح و عاقلانه نه‌تنها زندگی خود را متحول کنیم، بلکه می‌توانیم بر زندگی دیگران نیز تأثیرگذار باشیم و در ساختن جامعه‌ای بهتر و پربارتر نقش مؤثری ایفا کنیم.